“Dənizçi həyatı” layihəsinin bu dəfəki qonağı “AXDG”QSC-nin Dəniz Üzgüçülüyünün Təhlükəsizliyi Deportamentinin rəis müavini, uzaq səfərlər kapitanı Şahlar Məmmədovdur- Bosfor və Dardanel boğazını milli bayraqla keçən ilk kapitan
-Şahlar müəllim, Sizinlə söhbətimizə özünüz haqqında qısa məlumatla başlamaq istərdim.
Mən, 1958-ci ilin sentyabr ayının 23-də Ucar rayonunun Ramal kəndində doğulmuşam. 1965-ci ildə Ramal kəndindəki səkkizillik məktəbin birinci sinifinə ğetmişəm və 1973-cü ildə həmin məktəbi bitirmişəm. 1973-cü ildə imtahanları müvəfffəqiyyətlə verərək Qafur Məmmədov adına Bakı Dəniz Yolları məktəbinin (BDYM) ğəmisürücülük fakultəsinə qəbul olundum. 1977-ci ilin dekabr ayında BDYM məktəbini qırmızı diplom ilə bitirb teхnik-ğəmisürücü iхtisasına yiyələndim.
-Beləliklə sinif otağından bir başa dənizə gəldiniz.
-Tələbə vaxtı təcrübədə olmağımızı nəzərə almasaq, elədir. Məktəbi bitirdikdən sonra 1978-ci ilin yanvar ayında ğənc mütəхəssis kimi ğöndərişlə Хəzər Dəniz Ğəmiçiliyi idarəsində işə qəbul olundum və 1988-ci ilin mart ayınadək kapitanın 3-cü, 2-ci, baş köməkçisi vəzifələrində işlədim.
-Və dənizçilik karyeranızda yüksəlişlərə nail oldunuz, gəmi kapitan, Uzaq səfərlər kapitanı…
-1988-ci ilin mart ayında SSRI Dəniz Donanması Nazirliyi tərəfindən Moskva şəhərində təşkil olunmuş kursları keçəndən sonra aidiyyəti üzrə müvafiq imtahanları müvəfəqiyyətlə verdikdən sonra təsdiqlənərək «Uzaq Səfərlər Kapitanı» rütbəsini aldım və Хəzər Dəniz Ğəmiçiliyi idarəsinin gəmilərində1992-ci ilədək kapitan vəzifəsində işlədim. 1986-ci ildə Odessa Ali Mühəndis Dəniz Məktəbini qiyabi olaraq müvaffəqiyyətlə bitirib mühəndis ğəmisürücü rütbəsini sahibləndim.
-Şahlar, müəllim, bu arada soruşmaq istəyirəm, Sizdə dənizə maraq bəs necə yarandı? Doğulduğunuz bölgənin dənizlə bir başa əlaqəsi yoxdur, heç böyük çay da keçmir.
– Hələ oxuduğum ibtidai məktəbin ibtidai sinifini (4-cü sinifi) bitirəndə ,kim hansı sənətin arxasınca getmək istəyir mövzusuna dair ifadə yazmışdıq. Onda mən kapitan olacağam deyə yazmışdım. Uşaqlıq yeniyetməlik vaxtlarımdan bu sənətin, sahənin sehrinə düşmüşdüm. Mən dənizi sevərək, sənətimi sevərək dənizə gəldim.
– Şahlar müəllim, uzun müddət gəmi kapitanı olaraq Azərbaycan dənizçisinin adını SSRİ dən uzaqlarda təmsil etdiniz. Hqqınızda xoş sözlər deyilir. Sizin üçün kapitan adını daşımaq, ölkənin hüdudlarından kənarda fəaliyyət göstərmək nə deməkdir?
– Kapitan olmaq, şübhəsiz böyük hərflə başlayan kapitan olmaq böyük şərəfdir. Ürəklə, bacarıqla bu adı daşımaq sözün həqiqi mənasında kapitan olanlar üçün bu, bir qürur mənbəyidir. Səni də o işlə şərəfli edən sənin öz sənətini necə sevməyindən asılıdır. Mən öz sənətimi çox sevmişəm və yenə də sevirəm. Fəxr edirəm ki, mən kapitanam. Xüsusən də Sovetlər dövründə bu daha da əzəmətli idi.
-Yəni demək istəyirsiniz ki, indi fərqli nələrsə, müşahidə olunur?
-Təkrar edirəm, bəli o dövrlər bu ad doğurdan da çox əzəmətli idi. SSRİ belə kadrlarını çox dəyərləndirirdi və hər vətəndaş da SSRİ vətəndaşı olmaqla fəxr edirdi, o cümlədən də mən fəxr edirdimki, belə gənc yaşda belə bir nəhəng dövləti təmsil edirəm. SSRİ, Avropa və digər ölkələrin limanlarına gələndə kapitana hər cür hörmət edirdilər, hər bir kapitan çox böyük nüfuza malik idi.
-Müstəqillik illərinin ilk günlərində də Azərbaycanı xarici ölkələrdə şərəflə təmsil etmisiniz.
-1992-ci ildə Almaniya Federativ Respublikasının Kil şəhərinə Azərbaycan-Alman müştərək « Kaumerk şipmenecement qmbh» firmasına Хəzər Dəniz Gəmiçiliyi İdarəsi tərəfindən direktor vəzifəsinə göndərildim. 1995-ci il avqust ayınadək adı çəkilən firmada direktor vəzifəsində işlədim və ğeri çağırıldım. Bu müddət ərzində gəmiçiliyin iki sərnişin bərə, iki ro-ro və bir dənə də 7000 min tonluq tanker gəmilərini Baltik dənizində istismar üçün aparmışdıq. Biz Baltik dənizində Almaniyanın Kil limanı ilə Estoniya, Latviya, Rusiya (Kalininqrad limanı) və Litva limanları arasında gözəl əlaqələr yaratmışdıq. Milli bayrağımız altında üzən gəmilərimiz buralarda müvəfəqiyyətlə istismar edilirdi . Yüklərin daşınmasını elə təşkil etmişdik ki, bununla əlaqədar olaraq bir dənə də əlavə Latviya bayraqlı ro-12 gəmisini də icarəyə götürmüşdük. Əfsuslar olsun ki, o cür gözəl yaradılmış sistem gəmiçiliyin sonrakı rəhbərliyi tərəfindən dağıdıldı. Çox əfsuslar olsun.
–Yenidən Xəzərin sahillərinə qayıtdınız..
-Hə, o sistem tarixin səhifələrinə köçdü. Mən isi 1996-cı ildə Azərbaycan Dövlət Хəzər Dəniz Ğəmiçiliyi İdarəsində Beynəlхalq Dəniz Təşkilatı Qrupunun rəhbəri – məsləhətçi kapitanı vəzifəsinə təyin olundum.
-Zaman keçdikcə, təkcə ayrı-ayrı dənizçilərimiz deyil, bütünlüklə gəmiçiliyimiz də dünya dənizçiliyində tanınır, söz sahibinə çevrilirdi.
-Elədir, Azərbaycan Dövlət Хəzər Dəniz Ğəmiçiliyinin təşəbbüsü ilə Respublikamız 1995-ci il mayında Beynəlхalq Dəniz Təşkilatına(BDT) üzv oldu.
– Amma müəyyən çətinliklər də olurdu, ölkə təzə müstəqqillik qazanmışdı, gəmilərimizin milliləşdirilməsi də bəzən hansısa maneələrlə müşahidə olunurdu, bu barədə nə deyə bilərsiz.
– Elə hallarla qarşılaşırdıq. Yadımdadır bizim gəmilərin birini Rumıniyada saxlamışdılar ki, artıq SSRİ deyilən bir dövlət yoxdur, sizin gəmilər isə hələ də SSRİ-nin sənədləri ilə üzür. O zaman mən SOLAS-74 Beynəlxalq Konvensiyaya uyğun olaraq gəmilərimizə və dənizçilərimizə Respublikamızın adından keçid dövrü üçün müvəqqəti milli sənədlər hazırladım və aidiyyəti üzrə razılaşdırıb gəmi və dənizçilərimizə həmin sənədləri verməyə başladıq.
-Bəs Dəniz Administrasiyası niyə bu məsələlərdə ləngimişdi?
– Dəniz Administrasiyasının yaranması məsələsi bundan sonra da labüd oldu və biz bunun üzərində işləməyə başladıq. Eləcədə Respublikamızda dənizçilik sahəsi üzrə qanunvericilik yaradılmasına başladıq. Bu hazırlıqların nəticəsində 2000-ci ildə Respublikamızın Prezidentinin fərmanına əsasən Dəniz Administrasiyasının səlahiyyətlərinin yerinə yetirilməsi Azərbaycan Dövlət Хəzər Dəniz Gəmiçiliyinə həvalə olundu.
–Şahlar müəllim, bilirik ki, keçmiş Dövlət Dəniz Administrasiyası, bu günün Dövlət Dəniz və Liman Agentliyinin fəaliyyəti gəmilərimizin idarə olunması, sənədləşməsi, BDT-nın tövsiyyələri, dənizçilərin şəhadətlənməsi, seritifikatlaşdırılmasını üzərinə götürən, icra edən mühüm bir təşkilatdır. Amma bir profesional olaraq Agentliyin əsas işinin nə olduğu, məğzini dənizçi oxucularımızın yaddaşı üçün təzələyə bilərikmi?
-Bilirik ki, Azərbaycan Respublikasının Dövlət Dəniz və Liman Agentliyi Azərbaycan Respublikasının ərazisində dəniz nəqliyyatı sahəsində Əsasnamə ilə müəyyən edilmiş qaydada dövlət siyasətini və tənzimlənməsini həyata keçirən mərkəzi icra hakimiyyəti orqanıdır. Dəniz Agentliyinin əsas işi gəmiçilik şirkətləri, gəmilər, heyət üzvləri, limanlar və ümumiyyətlə dənizçilik sahəsində fəaliyyət göstərən bütün təşkilatlar tərəfindən İMO/BDT-nin qəbul etdiyi beynəlxalq konvensiyaların yerinə yetirilməsinə nəzarət edir, bunlar arasındakı münasibətləri nizamlayır, ntənzimləyir. Qanunvericilikdə nəzərdə tutulan hallarda və qaydada müvafiq fəaliyyət növlərinə xüsusi razılıq (lisenziya) və ya xüsusi icazə, habelə hüquqmüəyyənedici sənədlər vermək, müvafiq sahədə kadr hazırlığını təmin edir, Azərbaycan Respublikasının ərazisində liman nəzarətini və Azərbaycan Respublikasının bayrağı altında üzən gəmilərə münasibətdə bayraq nəzarətini həyata keçirir, dəniz üzgüçülüyünün təhlükəsizlik sistemini təşkil edir və Azərbaycan Respublikasının ərazisində dəniz üzgüçülüyü qaydalarına nəzarət edir, Azərbaycan Respublikasının ərazisində dəniz üzgüçülüyündə bələdçi xidmətini təşkil edir və fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirir, ərazisində gəmilərin üzmə rejimini təşkil edir və həmin rejimə riayət edilməsinə nəzarəti həyata keçirir.
Azərbaycan Respublikasının bayrağı altında üzən gəmilərinin (kiçik həcmli gəmilər istisna olmaqla) dövlət qeydiyyatını və dövlət reyestrini aparır, dəniz registrinin fəaliyyətini tənzimləyir və Azərbaycan Respublikasında beynəlxalq təsnifat cəmiyyətlərinin fəaliyyət göstərməsinə razılıq verir və onların fəaliyyətinə nəzarət edir. Gəmilərə çağırış siqnallarının, gəmi radiostansiyasının fərdi çağırış nömrələrinin və gəmi peyk rabitə stansiyasının identifikasiya nömrələri daxil olmaqla, müvafiq sənədlərin verilməsi üçün zəruri tədbirlər görür. Dənizçilərə ixtisas şəhadətnamələri (diplomları) və dənizçinin şəxsiyyət sənədlərini verir. Qəza hallarının araşdırılmasını həyata keçirərək və onların qeydiyyatını aparır. Azərbaycan Respublikasının ərazi sularında Gəmilərin Hərəkətini İdarəetmə Sistemini (GHİS) təşkil edir və müvafiq sahəyə aid olan qanunvericiliyin pozulmasına görə şəxslərin qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyətə cəlb edilməsi üçün tədbirlər görür. Xarici dövlət bayrağı altında üzən gəmilər vasitəsilə kabotaja icazə verilməsi məsələlərini həll etmək, müəyyən edilmiş qaydada xüsusi bülletenlər və digər nəşrlər buraxır, internet saytı yaradır və ondan istifadə etmək. Administrasiya dənizçilik sahəsinə aid normativ hüquqi aktları hazırlayır və təsdiq edir və sairə.
– Siz Dövlət Dəniz Administrasiyasında , indiki Dəniz və Liman Agentliyində mühüm postlardan birini tuturduz. İşlədiyiniz müddətdə nələrə nail ola bildiniz?
– Dövlət Dəniz Administrasiyasında işlədiyim müddətdə 20-dən artıq İMO/BDT tərəfindən qəbul edilmiş Beynəlxalq Konvensiyaya və prokollar hazırlanıb hökumətə ratifkasiya üçün təqdim edilərək respublikamız tərəfindən ratifikasiya olunmasını həyata keçirdik.
– Şahlar müəllim, özünüz qeyd etdiyiniz kimi və bizlərin də bildiyimiz kimi, uzun, şərəfli bir dənizçi ömrü yaşamısız. Mümkün deyil ki, yadda qalmayan, maraqlı hadisələrin iştirakçısı olmayasız. Bəlkə yaddaşımızı təzələyək?
– Bu arada yadıma bir epizod düşdü. Mən dənizi, sənətimi sevdiyimə görə çalışırdım həmişə Qara dənizdə üzən gəmilərdə işləyim, və istəyimə də nail olurdum. O tərəflərdə işlədiyimə görə Bosfor və Dardanel boğazlarını tez-tez keçirdik və buna görə də boğazlardakı VTS gəmi trafik kontrolları ilə sıx əlaqəmiz var idi. Onların hamısı məni, mən də onları tanıyırdim. Bunlar həmişə bizə rus (SSRİ) bayrağı altında üzməyimizi irad tuturdular. Mən də onlara həmişə deyirdim ki, bir gün gələcək biz də bu boğazları öz gəmilərimiz və öz milli bayrağımız altında keçəcəyik. Özü də mən birinci olaraq milli bayraqla mən keçəcəyəm . O zaman yeddi min tonluq “Bolşevik Əliyev” adlı tankerə kapitan olaraq yeni təyinat almışdım. 1991-ci ilin mayında gəmiçilikdən radioqramma aldıq, bu gündən sonra saat 15.00-dan artıq öz bayrağımız altınada üzəcəyik . Mən heyəti yığdım, bu xoş xəbəri elan elədim və dedim mən türklərə söz vermişəm ki, bu bayraqla Türkiyə boğazlarını birinci olaraq mən keçəcəyəm, nə deyirsiniz? Heyət, komandir nə deyirsiniz deyin, baş üstə eləyək, dedi. Biz İtaliya, Bolqarıstan, biri də yadımdan çıxıb, 3 ölkənin bayrağından öz milli bayrağımızı düzəltdik. Gəminin tüstü turbasını milli bayrağın şəklini çəkdik, dövlət atributlarını qeyd etdik. Səhər hava işıqlaşandan sonra Dardanel boğazını daxil olduq. Dardanel və Bosfor boğazlarını keçərkən və həmin VTS trafik kontrolları VHF/UQD çağıraraq baxın mən sizə deyirdim ki, bir gün gələcək və biz öz bayrağımızla buralardan keçəcəyik. İndi baxın, bu bizim bayraqdır və bundan sonra biz inşaAllah yalnız bu bayraqla buralardan keçəcəyik.
-Adam dinlədikcə, gəmiçiliyimizin milliləşməsi, dünya sualrını öz bayaraqlarımız altında üzməsinin necə qürurverici olduğunu yaşayırsan. Hadisələr isə az olmayıb…
-Bir dəfə də, 1986-cı illər idi İonik dənizində “ Cəfər Cabbarlı” gəmisində SOS siqnalı aldıq. Bu SOS verən gözəl bir yaxta idi, adı da “Caspian Prince” (“Xəzər Şahzadəsi”). İngilis bayraqlı, 5 nəfərdən ibarət heyəti vardı. Nə isə, biz bu yaxtanı xilas etdik və İtaliyanın Brindizi limanına gətirdik. Deyirdim yazıya bax, talehə bax “Xəzər Şahzadəsi”ni (“Caspian Prince”) kim xilas elədi, xəzəryanı ölkənin gəmisi. Mən yaxtanın kapitanından, ingilisdən soruşanda bu adı haradan götürmüsünüz, haradan qoymusunuz? O, Xəzər Şahzadəsi, “Caspian Prince” haqqında mən bir nağıl oxumuşdum. Bu nağıl çox xoşuma gəlirdi, yaddaşımda qalsa da tez-tez də oxuyurdum. Yaxtanın bu adla adlandırılmasında o nağılın bir başa təsiri var, dedi.
-Şahlar müəllim, sizinlə həmsöhbət olmaq çox xoşdur. Layihəmiozin adı “Dənizçi həyatı”dır. Bu həyatla bağlı sizə sual vermirəm, siz o həyatı yaşamısız və hazırda da yaşayırsız. Haqqınızda daima xoş sözlər danışılıb, təcrübənizə, biliyinizə, liderlik qabiliyyətinizə istinad olunub. Gənc dənizçi nəslinə nümunə göstərilibsiz. Gənclərə tövsiyyəniz nə idi?
– Gənc dənizçi nəslinə, eləcə də bütün dənizçilərə öz sənətlərini sevməyi arzulayıram. Əlbəttə ki, seçdiyi sənəti sevmədən, töcrübə və bilik toplamadan heç nəyə nail olmaq olmaz.
Onlara Məsuliyyətli olmalarını tövsiyə edirəm. Məsuliyyətli olmadan heç bir müvəffəqiyyət əldə etmək olmaz. Gəmidə sahildə hörmətli, izzətli olmalarını arzulayıram, bir də hər kəs gərək özü özünə hörmət etsin ki, başqalarından da hörmət görsünlər.
-Şahlar müəllim, bu il Azərbaycan gəmiçiliyinin 165, ASCO-nun yaranmasının 10 illiyidir. Bu yubileylər ərəfəsində də ürək sözlərinizi eşitmək xoş olardı.
-Əlbəttə ki, bu bir tarixdir, bu yubileylər şərəfli tariximizin yadda qalan, nümunə göstərilən səhifələridir.. Əlbəttə ki, hər kəsə xoş arzularımı çatdırıram.
Söhbətləşdi: Faiq Balabəyli
