Ali Baş Komandan İlham Əliyev: “Biz Ağdam şəhərini bərpa edəcəyik, bütün kəndləri bərpa edəcəyik”
44 günlük Vətən müharibəsi nəticəsində Azərbaycan, 30 ildən sonra işğal altında olan Qarabağ və ətraf ərazilərini azad edərək ərazi bütövlüyünü bərpa etdi. Bu qələbə, həm Azərbaycan xalqı, həm də dünya miqyasında, Azərbaycanın müstəqilliyi və suverenliyinin qorunması, eləcə də 1990-cı illərdən bəri davam edən erməni işğalına sona çatdırılması baxımından böyük bir tarixi hadisədir. Bu zəfər, Azərbaycan üçün yalnız hərbi, siyasi və diplomatik deyil, həm də mənəvi bir qələbə idi.
Xatırladaq ki, 1993-cü il 23 iyul tarixində Ağdam rayonun da ərazisinin 73 faizi Ermənistan tərəfindən işğal edilmişdir. Ağdamın işğalı, 1992-ci ilin sonlarına doğru başlayan genişmiqyaslı hərbi əməliyyatların bir hissəsi idi. Ermənistanın Qarabağdakı separatçı qüvvələri və onlara dəstək verən erməni hərbi birləşmələri, Ağdamı 1993-cü ilin iyulunda mühasirəyə alaraq işğal etdilər. Şəhərin işğalı nəticəsində minlərlə azərbaycanlı civili öz evlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Bu dövr ərzində şəhərin əhalisi öz doğma torpaqlarını tərk edərək qaçqın vəziyyətinə düşdü. İşğalçı Ermənistan Cenevrə Konvensiyaları ilə üzərinə düşən öhdəliklərini kobud şəkildə pozaraq, Ağdam rayonunda coğrafi adların dəyişdirilməsi, oradakı mülkiyyətin talan edilməsi və ərazilərin yandırılması kimi qeyri-qanuni əməllər törədib. Ümumiyyətlə, Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş rayonların azərbaycanlı sakinlərinə qarşı etnik təmizləmənin törədilməsi Ermənistanın əsl niyyətinin hərbi təcavüz və işğal yolu ərazi əldə edilməsi olduğunu qabarıq şəkildə nümayiş etdirir.
Ağdamın işğalı, həm də böyük maddi və mənəvi ziyanla nəticələndi. Şəhər geniş miqyasda dağıdıldı. Bütün infrastruktur, yaşayış binaları, təhsil və səhiyyə obyektləri ciddi zərər gördü. Ağdamın tarixi və mədəni abidələri, o cümlədən Cümə məscidi, bir çox digər məscidlər və kilsələr də ciddi şəkildə zədələndi və ya tamamilə dağıldı. Müzəffər Ali Baş Komandan, Prezident İlham Əliyev deyib ki, dağılmış Ağdam şəhəri erməni vəhşiliyinin şahididir: “Biz Ağdam şəhərini bərpa edəcəyik, bütün kəndləri bərpa edəcəyik. Heç kimdə bu haqda şübhə olmasın”. Ağdamın işğalı nəticəsində on minlərlə insan evlərini tərk edərək qaçqın düşdü. Şəhərdən çıxan əhali Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində yerləşdirildi. Bu, böyük humanitar böhrana səbəb oldu və bölgənin sosial vəziyyətini daha da çətinləşdirdi.
Vətən müharibəsində əldə etdiyimiz qələbə nəticəsində imzalanmış üçtərəfli bəyanata əsasən, 2020-ci il noyabrın 20-də Ağdam rayonunun işğal olunmuş ərazisi Azərbaycana təhvil verilib və bununla da əsaslı şəkildə insan tələfatının qarşısı alınıb. Bu razılaşma, 27 sentyabrda başlayan və 10 noyabrda başa çatan 44 günlük müharibənin nəticəsi olaraq əldə olunub.
Razılaşmaya əsasən, Ermənistan müharibənin sonunda bir neçə rayonun — Ağdam, Laçın və Kəlbəcər rayonlarının Azərbaycana təhvil verilməsini qəbul edib. Ağdam, 1993-cü ildən etibarən Ermənistanın işğalı altında idi və bu ərazinin təhvil verilməsi, Azərbaycan üçün böyük strateji və simvolik əhəmiyyət kəsb edirdi.
Ağdamın Azərbaycana təhvil verilməsi, həmçinin, işğaldan azad edilmiş digər ərazilərlə birlikdə bölgədə sülhün bərpa olunması və ərazilərin yenidən qurulması istiqamətində mühüm bir addım olub.
Ağdamın işaldan azad olunması ilə bağlı bayram tədbirləri təşkil edilir. 20 noyabr – Ağdam şəhər günü, ümumi olaraq həm də 2020-ci ildəki qələbənin simvolu olaraq hər il qeyd edilir. Bu gün, yalnız müharibə iştirakçılarının və şəhidlərin xatirəsinin əbədiləşdirilməsi üçün deyil, həm də Azərbaycan xalqının birliyinin, qüdrətinin və qələbəsinin rəmzi kimi geniş miqyaslı dövlət tədbirləri ilə keçirilir. Hər il bu kimi günləri daha da təntənəli şəkildə qeyd etmək, həm də Azərbaycanın gələcək nəsillərinə bu tarixi hadisənin əhəmiyyətini anlatmaq məqsədi güdür. Bu Şanlı Zəfərimizin əbədiləşdirilməsi həm də Azərbaycan xalqının milli istiqlaliyyətinə və müstəqilliyinə olan hörmətin göstərilməsidir. 1918-ci ildə qurulmuş Azərbaycan Cümhuriyyətinin mirası və müasir Azərbaycanın milli qüruru, hərbi və mədəni tədbirlərdə, rəsmi sərgilərdə, medallarda, rəmzlərdə əks olunur.
Hazırda Qarabağda və ətraf bölgələrdə genişmiqyaslı bərpa və yenidənqurma işləri başlanıb. Bu, zəfərimizin əbədiləşdirilməsinin və işğaldan azad olunan ərazilərin bərpasının bir hissəsidir. Ağdam şəhərinin və onun mədəni irsinin bərpası, Azərbaycanın önəmli strateji və mədəni layihələrindən biridir. 2021-ci 28 may tarixində Azərbaycan ictimaiyyətinə təqdim olunmuş Baş Plan əsasında Ağdam bərpa olunur. Şəhərin özündə 5 məhəllə nəzərdə tutulur. Hazırda 2-ci məhəllədə 66 binanın tikinti işləri başlayıb. Ağdam şəhərinə gələn ilin payızında ilk köç planlaşdırılır. Bundan sonra paralel olaraq digər məhəllələrdə də tikinti işləri aparılacaq. Hazırda Ağdamda 3 kənddə – Kəngərli, Xıdırlı, Sarıcalıda bərpa-quruculuq işləri davam edir. Ağdam rayonunda digər kəndlər üzrə layihələndirmə işləri aparılır. Bu işlər, həm şəhərin infrastrukturu, həm də mədəniyyət abidələrinin, o cümlədən məscidlərin və digər dini tikililərin təmirini əhatə edir. Bu, şəhərin və ümumilikdə Qarabağ bölgəsinin bərpasına başlanıldığının və müharibədən sonra sülh və stabilliyin təşviq edilməsi məqsədilə atılan mühüm addımlardan biridir. Müzəffər Ali Baş Komandan İlham Əliyev azad olunmuş Ağdama dəfələrlə səfər edib və reallaşdırılan yeni infrastruktur layihələrinin açılışında iştirak edib.
Ağdam və digər işğaldan azad olunan şəhərlərdəki tarixi abidələr və mədəni irs mühafizə olunur, eləcə də bu ərazilərdə yeni həyat qurulmağa başlanıb. Ağdamın işğalı və onun sonrakı bərpası, Qarabağ münaqişəsinin hələ də regional və beynəlxalq səviyyədə mühüm siyasi və humanitar məsələlərdən biri olmasına səbəb olmuşdur. Bu proseslər həm də Azərbaycanın müstəqilliyinin, ərazi bütövlüyünün və milli irsinin qorunmasına olan bağlılığını simvollaşdırır.
Paşazadə Kamal Çingiz oğlu
Qara Qarayev adına Mərkəzi İncəsənət Məktəbinin violonçel ixtisası üzrə müəllimi, Azərbaycan Respublikasının Əməkdar müəllimi
