Nərminə Məmmədova 1932-ci ildə Qazaxda ziyalı bir ailədə dünyaya gəlmişdir. O doğularkən atası Ağası Məmmədbəyli Qazax rayon partiya komitəsinin birinci katibi işləyirdi.
Amma Göyçaydan idi; burada vaxtilə iri torpaq sahibi olan İsmayıl bəyin oğlu idi (Mən sonralar İsmayıl bəyin adına 1918-ci il mayın 25-də Yevlax stansiyasında Azərbaycana qurtuluşa gələn Nuri paşanı qarşılayan adlı-sanlı adamlar sırasında rast gələcəkdim. M. T). Anası Şəfiqə xanım Azərbaycanın tanınmış ailələrindən olan Qiyasbəylilər nəslindən idi. O illərdə çox oxunan “Çalı quşu” romanının qəhrəmanının xatirəsinə bu gözlərinin ilk ovunun adını Fəridə qoyurlar. Lakin bu bəxtiyarlıq uzun sürmür; çox keçmir ki, Ağası bəyi “xalq düşməni”(yeri gəlmişkən qeyd edim ki, onu Cuvarlinskinin işi üzrə dolaşdırmışdılar M.T) ittihamı ilə həbs edirlər. O həbs olunan kimi ailəni yaşadıqları İstiqlal küçəsindəki geniş mənzillərindən çıxarıb İçərişəhərdə kiçicik bir evə köçürürlər.
Sonralar Bakı Dövlət Universitetində oxuyarkən (həmin binada indi İqtisad universiteti yerləşir) dərs vaxtı gözlərini yolun o biri üzündəki evlərinə zillər, gah ağlar, gah həsrətlə dolu baxışlarını o evdən yığışdırmadan fikrə gedərdi. Yaxın dostları həmin illərin Nərminəsində Süleyman Rəhimovun elə həmin illərdə dəbdə olan “Saçlı” əsərinin qəhrəmanı ilə çox oxşarlıqlar görərmişlər. İsmətli, həyalı, məsum, davranışı hədsiz kübar… eynən Rüxsarə…Saçlı… Heç nəylə özünün müğənni olduğunu hiss etdirmirmiş Nərminə.
…Şəfiqə xanım Stalin müzeyində (sonralar isə Ali Partiya məktəbində) işləyirdi; bir tək qızını gözləri üstə saxlayır, sıxıntı çəkməyə qoymayırdı. Hamının bəxtəvər dediyi bu ailənin üzləşdiyi faciə, müdhiş taleyin bu gənc qadının sevgili həyat yoldaşından ayırması və onun Fəridəsinin (Fəridə “yeganə”,”bənzərsiz” deməkdir) elə tək də qalması, “xalq düşməninin qızı” damğası Şəfiqə xanımı əndişələrə salırdı. “Çalı quşu” romanındakı Fəridənin göz yaşardacaq taleyi, umuzları hələ bərkiməmiş bu qızcığazın üzləşdiyi sərgərdan həyat acısı gəlin-ananı yaman qorxudurdu. Fikirləşəndə ki, Fəridə adı qızına həmin taleyi qismət edər – o qızının adını bundan sonra dəyişdirib Nərmin yazdırdı (get-gedə bu ad Nərminəyə çevrildi)
Bu evlərindən Nərminə 132 saylı məktəbdə oxumağa gedir. Lakin atasının həbsi ilə bağlı məktəbdən çıxmalı olur. Bir də qayıdıb 1946-cı ildə təkrar məktəb qapılarından girib orta təhsilini tamamlayır. 13 yaşından etibarən Pionerlər Evinə yazılır, məşqlərdə iştirak edir, Radiodakı əmək fəaliyyəti də tez başlayır. Bənzərsiz səsə və oxu tərzinə malik olub Nərminə. Başı ayrılıqlar çəkən bu qızcığazın yaralı qəlblərə məlhəm olan, küskün könüllərə körpü sala biləcək bir qüdrətdə güclü, əslində bahar nəsimi tək xəfif bir səsi olub. “Belə səsləri yüz illə gözləmək lazımdır”, deyirdi böyük sənətkarımız Lütfiyar İmanov. 1963-cü ildə Radionun Ərəb dilində verilişlər şöbəsinin əməkdaşı Sinan Səidlə birgə oxuduqları Kərkük mahnıları lentə alınır; “bu, Nərminənin şah əsəridir” deyə uzun illərdən sonra da Nərminəyə “bu yaraşıqlı türk qızına” heyranlığını saxlayan Şəfiqə Axundova söyləyir. Mənimçün isə iki könül qumrusunun üz-üzə durub ötməsidir, bu…
Bakı Dövlət Universitetinin (o zamanlar ADU) Filologiya fakültəsinə daxil olur Nərminə; Professor Cəlal Quliyevdən, Əlövsət Abdullayevdən, Mir Cəlal, Ağamusa Axundov, Yusif Seyidov kimi taninmiş alimlərdən dərs alir. 1967-ci ildə universiteti bitirir. Onun haqqında dinlədiyim xatirələrdə istər vaxtilə iş yoldaşları olmuş dostlarının, istərsə də dinləyicilərinin qeydlərinə görə hər vaxt canlı oxuduğu mahnının sözlərinin düzgün tələffüzünə, aydın, ahəngdar səslənməsinə necə diqqət göstərirmiş…
Atası Ağası bəy də nə vaxt idi ki, 20 iləcən çəkən sürgünündən geri qayıdıb gəlmişdi, öz ciyərparəsinə qovuşmuşdu. Dərdlər sağalan kimi olmuşdu.
Bir isti yay günüdür; müsahibim Nahid Hacızadədir. Nahid müəllimin“Nərminə oxuduğu mahnılara bənzəyirdi” sözlərindəki dəqiqliyin sanki əfsununa düşürəm . Yayın bürküsü, nəfəs təngişdirən boğanağı hara gedir bilmirəm. Tapındığım səs: ixtiyarımı, qüvvəmi alan, mənə həm bəxtiyarlıq, həm də göz yaşları verən səs. Xalqın kəmənçə ruhu Nərminə…
Nərminə öz müasiri olan demək olar ki, bütün müqtədir bəstəkarların – Cahangir Cahangirovun, Tofiq Quliyevin, Əşrəf Abbasovun, Ağabacı Rzayevanın, Ramiz Mustafayevin, Andrey Babayevin, Qənbər Hüseynlinin, Səid Rüstəmovun mahnılarını ifa etmişdi. Nərminənin oxuduğu “Pıçıldaşın ləpələr”, “Ay işığında”, “Qərənfil”, “İlk xatirələr”, “Hardasan yar”, “Alagöz”, “Sirrimi bilmədin…” , “Habelə”, “Aman ovçu”, “Azərbaycan maralı”, “Nar-nar” … bu adları sadalayıram və Sara xanım Qədimovanın 90-cı ilərdə mənə qətiyyətlə dediyi “elə mahnılar var ki, onu gərək Nərminədən sonra heç kim oxumasın” sözləri yadıma düşür. Vətən şirinliyində, əziz ana laylası həzinliyində oxunan mahnılar. Bu səsin sehri ilə radiodan- mübhəm divarların sanki arxasından gəlsə də xəyallarda məhzun, məsum bir el qızı canlanır. Canlandırıırsan, qəlbin titrəyə – titrəyə min boyadan rəng vurur, nağıllardan bir xilqət oluşdurursan…
Yazıçı Anarın Türkiyədə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti süqut etdikdən sonra mühacirətə düşən doğma dayısı ilə 1975-ci ildə görüşündən: Ege dənizi sahili. Dayımın gözləri yol çəkir, harasa məchul bir nöqtəyə baxır, sanki qəfilcən Nərminəni soruşur. Təəccüblə: sağ-salamatdır,- deyirəm,- sən onu haradan tanıyırsan? Dayım köksünü ötürür:-eh bilsən o qız mənə nə qədər rakı içirdib,-deyir.” Mən də düşünürəm. Düşünürəm ki, o qəribin badələrdə içdiyi şərab deyil, həsrət imiş, ömür boyu qətrə-qətrə göz yaşı imiş udduğu. Vətəndən gələn bu səs artıq ayrılıq ağısı tək məni vahimələndirir, çəkilməyən bir kədər qəlbimə çökürdü. Mənim qürbətdə qocalan əsgərimin hüznü, kədəri mənə aydın idi. Vətənə çağıran səs. Ana səsi, bacı səsi, yalqız qocala-qocala vüsalı qiyamətə qalan yar səsi.
Ürəyim yanar, hey səni anar
Hardasan yar, de harda?
Gözüm qaldı yollarda
deyə-deyə vətəndən intizarı, əhdi-vəfanı yetirirdi quş səkə bilməyən sərhədlərin o üzünə; bağlı qapıları dəlib keçirdi. Təpəsi buz bağlamış dərdli dağların üstündən uçub keçirdi bu qızın isti, məhrəm pıçıltıları.
Vətəndən gələn bu səs hicranla dolu olsa da vüsal vəd edirdi. 50-ci illərdə radioda işləyən, vaxtı ilə söhbətinə dərildiyim mərhum Hacı Firuz Əhmədlinin həmin illərdən Nərminə ilə bağlı təsirli xatirələri qalıb: o illərdə “Bağlı qapılar arxasında” adlı veriliş hazırlayıb vaxtaşırı efirə verirdik. II Dünya müharibəsindən sonrakı illər idi; əsirlikdən sonra vətənə dönməyə ürək etməyən həmvətənlərimizi həvəsləndirib geri qaytarmaq üçün çox çalışırdıq. Bu verilişdə səmimi, hərarətli söhbətlər qururduq, milli müsiqilərimiz səsləndirilirdi. Onların arasında Nərminənin mahnıları xüsusi yer tuturdu. Yaxşı yadımdadır, biri Şəmkir bölgəsindən idi, Qərbi Almaniyada yaşayırdı. Nərminənin mahnılarının sehrinə düşüb qorxunu vecinə almamış, durub gəlmişdi. Firuz müəllim dəqiqləşdirir: onda Nərminə “İlk xatirələr” mahnısını oxumuşdu:
Səbrim tükəndi, hardasan ey yar,
Bəxt ulduzumsan parla ey ülkər,
Oyanar qəlbimdə ilk xatirələr…
Bəli, o tilsimli şərqi o əsgəri layla çəkər kimi Azərbaycana çəkib gətirmişdi. Axı Nərminə özü körpəlikdən bu nisgili, bu əzabı dadmışdı. Bəlkə gedər-gəlməz səfərdə olan, üzünə baxmağa həsrət qaldığı atasını haraylayırdı bu sızıltılı xatirələrdə?!
60-cı illərin əvvəllərində ailə qurur- nəcib bir ailədən olan ziyalı bir şəxslə Ramiz Qiyasbəyli ilə evlənir. Bu nikahdan yeganə övladı Sevinc (Sevinc Qiyasbəyli-indi tibb elmləri doktoru, professor) doğulur. Ən böyük məhəbbətini bu ufacıq varlıqda tapır Nərminə. Şəfiqə Axundovanın bəstəsi olan “Layla” mahnısını oxuyur; körpə Sevinci ağlamaq tutarmış bu layla oxunanda. Eynən indiki kimi…
Gözlənilməyən bir anda qonağımız olur Nərminə… bir ərməğanı, hədiyyəsi ilə, dadlı –dəyərli bir bəxşişi səsi ilə… Könüllər ram olur, eşqdən, mehri-vəfadan, barışdan başqa nə varsa hamısı bir yana çəkilir. Beləcə bu dilə ana dilim, bu vətənə anam deyən neçə-neçə soydaşımsa öz eşqini, sevgisini bu həzin pıçıltılarda, çəmən ətirli bu zərif səsdə tapır…hələ tapacaq.
Minaxanım Təkəli
10 fevral 2011
