(Və yaxud, qonağı olduğum qonaq…)
Ümit Yaşar Işıkhan: “Mən Azərbaycanı müdhiş bir dəyişim içində gördüm. Kapitalizmin çarxları arasına tələsərək girən bir dövlət olaraq gördüm. Belə olunca kapitalizm girdiyi yerə dili ilə, mədəniyyəti ilə də girir. Yəni, sizi yoldan edəcək bütün fenomenləri ilə girir. Sizin üçün belə bir təhlükə söz konusudur.”.
Bir fırtınanın ayaq səsləri
Sərin ruzigar
Saçlarımı darayır.
Ulduzların
son damlacıqları gecə
Dağılır yuxularımda.
Dolanır başına həsrətimin
Yalnızlıq
Və səssizlıyin pırıltısı…
Ümit Yaşar Işıkhan (türkcədən çevirim İradə A)
O şairdi. Poetik səsi… qafiyə-qafiyə, misra-misra sözləri… gecəylə gündüzün vüsalından doğan, ağla-qaranın iki can bir qəlb olduğu, ruzigarın əlləriylə sığallanan, cığallanan saçları… not-not, ritm-ritm, səs-səs yerişi… bulud-bulud, dalğa-dalğa, söz-söz baxışı, sərv-sərv, qürur-qürur qaməti… kaman-kaman, tel-tel, çiçək-çiçək, kövrək-kövrək qəlbi…məcnun-məcnun, kərəm-kərəm həyat tərzi, məntiq-məntiq yaradıcılığı, iş görüşmələri ilə… Elə bir şairdir ki, səsi doğulduğu Türkiyənin Mardin vilayətindən bütün dünyaya ayaq açdı. Özü deyir ki, “ta cocuqluqdan şeir yazsam da, ilk ödülü 1973-cü ildə Cümhuriyyətin 50 illik münasibətilə keçirilən şeir yarışmasında almışam”. Elə bu mükafatdan sonra 1975 ci ildə ilk olaraq mətbu orqanda adı şairlər sırasında anıldı. O ilk şeirinin qədəmləri elə sayalı oldu ki, bundan sonra Türkiyənin mediyası öz səhifələrini onun şeirləri ilə cilaladı. Müxtəlif tədbirlər, mükafatlar, diplomlar, xarici ölkələrə dəvətlər bir-birini əvəzlədi. Qanad-qanad şeirləri ölkəmizdən tutmuş dünyanın hər yerində tərcümə edilərək yayıldı. Ancaq özünün xatirindən heç vaxt silinməyən, ödülünü əziz tutduğu, “Netekim aşk vardı” ve “Netekim aşktan sonra hüzün” şeirlər kitablarından sonrakı dəvətlər oldu: müxtəlif zamanlarda Quzey Afrikada, Orta Doğu və Avropada Uluslararası Şeir Festivallarında ölkəsini – Türkiyəni təmsil etdi, 1987-1988-1989-cu illərdə İraq Uluslararası Mirbəd şeir festivalında, 1991-ci ildə Libya M.İrregal anma toplantısında, 1986-cı ildə Nazim Hikmət Yazın Kolu-Prizren və 1990 Balkan Yazarlar Birliği Belqrad-Yuqoslaviyada ölkəsini təmsil etdi. 2007-ci ildə Suriya Şam Ədəbiyyat Buluşmasına, 2007-2008-ci illərdə Datça-Marmarisdə Uluslararası şeir buluşmalarına təşkilatçılıq etdi, 2008-ci ildə ölkəmizdə “Vektor” Beynəlmiləl Elmlər Akademiyası tərəfindən “Dünya Ədəbiyyatına xidmətlərinə görə” ödülü qazandı, elə həmin il Azərbaycanda seçmə şeirlərindən ibarət “Adın özgürlüktü senin” kitabı işıq üzü gördü. Və şeirləri ərəb, ingilis, italyan, alman, suriya, sırp, rus, fransız və hind dillərində dünyanı gəzən şairin – Ümit Yaşar Işıkhanın özünün təsisçiliyi və bir çox dostlarının (sülhsevər dostlarının) – Pr.Dr. Elçin İsgəndərzadə, Dr.Mehmet Karasu, Pr.Dr. Türkiyənin Millət Vəkili Nurettin Demir, Dr. Hakan Tartan, Dr. Alo Okle Orsan, Aisha Khavacı, Mehmet Çelebi, Gökhan Çağıran və İskhan Kazakın köməkliyi ilə Uluslararası Aktivist Sanatçılar Birliğinin Derneğini qurdu. Hal-hazırda mərkəzi ofisi Türkiyənin İzmir şəhərində olmaqla, dünyanın 35 ölkəsində fəaliyyət göstərən, irqindən, milliyətindən asılı olmayaraq sülhü, barışı sevən, bütün sənət adamlarını birləşdirməyə xidmət edən, hər il demək olar ki 10-15 tədbirə imza atan, yürüşlər, sərgilər təşkil edən Uluslararası Aktivist Sanatçılar Birliyinə rəhbərlik edir.
Özünün söylədikləri: “Birliyimizin Quzey Afrikada Tunis, Misir, Liviya, Ürdün, Suriya,İraq, İran, Azərbaycan, Gürcüstan, Kosova, Makedoniya, Bolqarıstan, Rumıniya, Çexiya, İtalıya, Almaniya, Avstraliya, Fransa toplam iyirmi beş ölkədə təmsilçiləri var. Birliyin təməl amacı sənətçilərin dünya barışının inşaasında söz sahibi olması, xalqı aydınlatması, bu konularda bir nəfər kimi ruhunu, beynini, fikrini, düşüncəsini və sənətini insanların rifahi və mutluluğu barışı və sevgisi üçün kullanmasıdır. Şüursuz, kapitalizmə, populist mədəniyyətə xidmət edən sənətçiləri biz birliyimizə qəbul etmərik. Barış üçün mücadilə edən, barış, sevgi, dünya qardaşlığı üçün əsərlər verən sənətçilərlə birlikdə olmağı arzulayırıq”.
Ümit bəydən bəs şeiri, poeziyanı necə özünüzə yar etdiniz deyə soruşduqda, ilk olaraq Mustafa Kamal Atatürkün adını çəkdi: “Sənətə, şeirə mən Mustafa Kamalla başladım. Onda on yaşım vardı. Məktəbliydim. Müəllimim mənə tapşırıq verdi ki, Türkiyə Cümhuriyyətinin qurulmasının ildönümü münasibətilə cocuqlar arasında şeir yarışması keçiriləcək, sən yarışmaya qatılmalısan. Mövzu “Cümhuriyyət və Atatürk” idi. Mən o gecə səhərə kimi Atatürk və Cümhuriyyəti düşündüm və yuxumda Atatürkü gördüm. Gördüyüm o yuxunu şeir olaraq yazdım. Elə o şeirlə də yarışmaya qatıldım. Birinci və üçüncü yeri qazandım. O gündən mənim liderim olan Atatürk, şeirlərimə, şair kimi tanınmağıma da bir nur, işıq oldu. Səkkiz şeir, iki qısa hekayələr kitabım var. 37 ildir ki yazıram. İlk kitabım 1976-cı ildə yayınlıandı”.
Burada söyləməyim vacib oldu: Və həm də dünyanın ən kiçik ölçülü oxunan kitabı da məhz, Sizin adınızla bağlıdir.
“Bəli, “Netikim Aşktan sonra Hüzün” kitabımın kiçik ölçülü variantıdır bu. Oxucularım o kitabı çox sevərək qarşıladı. 2010-cu ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən “Barış və Dostluq” ödülünü, Almanıyanın “Fəxri Doktoru” adını aldım. Və bu uğurlarım davamlı oldu. Lakin hər bir uğura imza atanda ilk olaraq Mustafa Kamalı xatırladım, o böyük şəxsiyyətə minnətdar oldum”.
Azərbaycanımız haqda da soruşdum Ümit bəydən. Sevgiylə danışdı bizdən bizə: “Mən dörd dəfə Azərbaycana səfər etmişəm. Oradakı söz adamları ilə görüşmələrimiz olurdu. Özəlliklə, rus imperiyasından qurtulduqdan sonra Azərbaycanın silkinərək özünə gəlməsində və bu silkinmədə böyük lider – Atatürkçü lider Əbülfəz Elçibəyin rolu, əməyi, istəyi, sevgisi olduğunu gördüm. Bu sevgi məni qürurlandırdı, sevindirdi”.
Bu gün dünyaya səpələnən türk millətinin ortam bir dili olmadığını təəssüflə söylədim. Və bu dilin olması vacibdirmi, deyə, Ümit bəydən soruşdum. Cavab yenə də şairanə, ürək isidən, səmimi oldu: “Türk millətinin ortam bir dildə danışması onların ünsiyyətini yaxşı mənada tezləndirər. Fərqli ləhcələrə, əlbəttə, sayğılıyıq. Çünki o ləhcə həmin millətin kəndi özüdür. Özləri inkar etmək lazım deyil, ancaq yenə də üst dərəcədən – bilim adamları, sənətçilər, siyasətçilər bir dili danışa bilməlidir ki, birgə də qərar verə bilsinlər. türk dövlətləri öz aralarında tərcüməçi ilə görüşməməlidir. Ortaq dilimiz var – türkcə. Lakin bu dil dəyişik coğrafiyalara yayıldığı üçün hər coğrafiyada dəyişik bir şəkil almışdır. Özü eyni olsa da, hər tərəfdə sosioloji olaraq fərqli kəlmələrə yiyələnmişdir. Amma kimsə ləhcəsini inkar etməməli, o bir zənginlikdir. Lakin ortaq bir dilin olmasında fayda görürəm”.
Kənardan Azərbaycan poeziyası necə görünür? – deyə soruşdum….
“Azərbaycan şeiri ilə mən 1986-cı ildə “Temmuz” ədəbiyyat dərgisində tanış olmuşam. Mənim təməl fəlsəfəm Türkiyə xaricində türkcə danışan dövlətlərin şairlərini türkiyədə tanıtmaqdır. Son dönəmlərdə Azərbaycanla sıx əlaqələrim zamanı gördüm ki, orada xalq ədəbiyyatı (modern ədəbiyyatı demirəm Ü.Y) xalq ədəbiyyatı, o gələnəksəl ədəbiyyat çox güclüdür. Çünki sizdə kapitalizm yeni-yeni olduğuna görə hələ sizi kirlətməmiş və kirlətmədiyi üçün sizin öz olan, özünüzə sahib olan bir ədəbiyyatınız var. Xalq şairləriniz, xalqın tələblərini, duyğularını dilə gətirən şairləriniz var. Fəqət, mən Azərbaycanı müdhiş bir dəyişim içində gördüm. Kapitalizmin çarxları arasına tələsərək girən bir dövlət olaraq gördüm. Belə olunca kapitalizm girdiyi yerə dili ilə, mədəniyyəti ilə də girir. Yəni, sizi yoldan edəcək bütün fenomenləri ilə girir. Sizin üçün belə bir təhlükə söz konusudur. Amma sizin ədəbiyyatınız gerçəkdən çox güclüdür. Axı siz Dədə Qorquddan, Füzulidən, Nizamidən bəslənmişsiniz. Modern şairlərinizlə daha yaxından tanış olmadığıma səbəb modern Azərbaycan şeirinin yayınınn az olmasıdır. Biz Aktivistlərin ilk amacı bir-birimizi tanımaq, tanıdıqdan sonra özümüzü dünyaya tanıtmaqdır. Yəni bu gün dünya arenasına çıxmaqda çətinlik çəkən bütün türk dövlətlərinin, o cümlədən də Azərbaycanın sənətinin, ədəbiyyatının dünyaya çıxmasında yardımçı olacağıq. Əlbəttə, Uluslararası Aktivist Sanatçılar Birliyinin Azərbaycanda Ədəbiyyat təmsilçisi Elçin İsgəndərzadənin köməkliyi ilə. Onu da deməyim yerinə düşərdi ki, bizim Azərbaycanda daha bir təmsilçimiz var – Rəsim Komitəsinin başkanı Nəvai Mətin. N.Mətinin sayəsində Azərbaycanın rəsm sənətini öyrənməyə başladıq. Onun rəsmlərini gördükdən sonra rus dönəmində öyrəndiyimiz Azərbaycan rəsm sənətinin öncül olduğunu və bu gün də o sənətin modern şəkildə yaşadığını isbatlamış, Azərbaycandakı sənətçilərin də nə qədər başarılı olduğunun şahidi olduq. Bununçün ona təşəkkür edirik. Və bundan sonra Azərbaycanda rəsm sənətində də çox önəmli işlər yapacağımıza inanıram. Nədən inanıram, çünki özümüz bir, sözümüz bir, fikrimiz bir, tələbimiz bir… başarmamaq üçün heç bir səbəb yoxdur”.
Ümit bəylə söhbətim əsnasında yenə də Cənubu xatırladım. Ona söylədim ki, siz yuxarıda İranın da adını UASB-nin sıralarında çəkdiniz. Və məlumdur ki, bizim can paralarımız, azərbaycanlı qardaşlarımızın otuz beş milyonu bu gün Cənubi Azərbaycanda yaşayır. Və bizdən fərqli olaraq onların dünya arenasına çıxması, türkçülüklərini qoruması çətindir. Bəs sizin birlik onlarla necə əlaqə saxlayır? Bu yerdə Ümit bəy dərindən köks ötürsə də, yenə də aktivist nikbinliyini qorudu: “Bəli, onlar da bizim canımız, dili bir, adət-ənənəsi, mədəniyyəti bir qardaşlarımızdır. Maaləsəf, bu gün onlarla bizim əlaqəmiz məhduddur. Ancaq buna baxmayaraq, biz barış arzulayan, sülh arzulayan bir cəmiyyət olduğumuz üçün daim cənubdakı azərbaycanlılarla əlaqə yaratmağa səy göstəririk və ümid edirəm ki, gün gələcək buna istədiyimiz şəkildə nail olacağıq”.
Qonağı olduğum (UASB-nin Göcək-Gürsu-Pırnaz yayla yürüşündə rəssam Nəvai Mətinin rəhbərliyi ilə azərbaycanlı təmsilçilərin sırasında mən də var idim) Ümit Yaşar Işıkhan bu yazımda mənim qonağım idi. Elə qonağımın dünyaya sülh, sevgi, özgürlük arzusuyla yazdığı, lakın həqiqətdən qaça bilməyən, misraları barmaqlıqlardan boylanan, Günəşin al şəfəqləri altında üşüyən, üşüdən “Özgürlük” adlı şeiri ilə yazımı başa vurmaq istəyirəm.
Gözlər doymadı pəncərədən.
Bir irmaq sərinliyi şeh dadaraq uzaqlarda
Utancaq bir qızın al yanaqlarında,
Sarılmış dağ həsrəti çiçək ovuclarında
Barmaqlıqlardan uzanaraq
Əllərimi tutdu.
Bir mən görə bilirəm onu
Bir mən hiss edirəm.
Susqun gözlərimə yoldaşlıq edən
Gözyaşlarının süzüldüyünü…
Oyandım…
Həyətə nur saçır Günəş
Mənsə
Üşüyürəm…
İradə Aytel
