NƏNƏM VƏ ONUN QARANQUŞLARI
Marufcan Yoldaşev
( ÖZBEKISTAN )
azərbaycan türkcəsi:
səxavət izzəti
Kiçik bir uşaq idim. Qaranquşların uzun qanadları var idi. Dünyanın ən uzun qanadları qaranquşların qanadları idi.
Mən kiçik bir uşaq idim. Qaranquşların iti gözləri vardı. Dünyadakı ən həssas gözlər qaranquşlarındı.
Qaranquşlar haqqında ilk nağılları kimdən eşitdim, kim onlardan danışdı? Bunu xatırlamaq mənim üçün çətin idi, ancaq qaranquşun nağılları uşaqlığımın keçdiyi kəndlər qədər həqiqət idi və qaranlıq buludların arxasında gizlənmiş həqiqətlər qədər uzaq idi …
Günəşin nə vaxt doğduğundan və nə vaxt batdığından xəbərsiz idim. Bu köhnə daş dəyirmanında mənim işim nə idi? Mən nə idim? Mən daş mı idim? Mən buğda mı idim? Heç vaxt nə olduğumu bilmirdim. Mən qaranquşları sevirdim. Nənəmin qaranquşların …
Nənəmin reyhan və maral otunun qoxusu olan uzun, qpqara saçları vardı. Dünyadakı ən uzun saç nənəmin saçları idi … Sürmələnən zaman qaranquşların qanadlarını xatırladan qaşları vardı. Nənəm duruşuqlu, sərv boyundadır. Əlini uzada bilsəydi, ağacların ən hündür budaqlarındakı almalara çatardı. Nənəmin sürməli gözləri çox iti və çox gözəl idi. O qədər ki, ayı adi gözlə görə bilirdi. Nənəmin ocağın yanında kərpicdən yuva qurduğu qaranquşlar var idi. Bəzən yuvasından düşən qaranquşları götürüb yuvasına qaytardı …
İndi qaranquş nağıllarını ilk dəfə nənəmdən eşitdiyimi xatırlayıram. Ancaq bunu nağıl kimi yox, hekayə kimi eşitdim. Əslində nənəm bunun bir nağıl olduğunu unudur və özünü şahidi olduğu gerçək bir hekayə kimi inandırırdı.
Bahar idi. Çox yağış yağırdı. Günlərlə, aylarla, illərlə yağış yağdığını hiss edirdim. Biz də çölə çıxa bilmədik, sanki pəncərədəki yağışı günlərlə, aylarla, illərlə seyr edirdik. Əvvəlcə yağış damcıları pəncərələrdə titrəyirdi. Daha sonra yağış damlaları böyüdü və şüşəni döyməyə başladı. Çox keçmədi, hirs, qəzəb və hədələrlə yağış yağmağa başladı. Palçıqla örtülmüş divarlardan süzülən yağış damlaları da bir ar damarı çatlamış kimi şırıltıyla axırdı. Hərdən-birdən vaxtsız düşən damcılar vedərədə ecazkar bir melodiya çalırdı. Sətillər dolu idi. Sətildən daha böyük qablar da dolu idi. Keçəklər və döşəklər nəm idi; Ev su altında qaldı. Pəncərənin yanında oturub pəncərəyə dəyən yağış damcılarına baxırdım. Çiçəklərin dibi yağışla doyub daşdı. Reyhan və maral otları su altında qaldı. divarlar, damlar,Ağacların hamısı suyun altında idi. Quşlar harada yox oldu, narahat oldum. Çöldə yağış damcılarından şüşəyə dəydiyini görmək mümkün deyildi. Ocağın yanında dam kimi palçıq yuvalarında oxuyan qaranquşlari gördüm. “Yağışda yuvaları dağılmadı?” Düşünərək gözlərimi geniş açıb istiqamətimi yuva tərəfə çevirdim. Bu vaxt nənəmin danışdığı əhvalatı xatırladım. Bunu nə zaman dinlemiştim xatırlamaq mənim üçün çox çətin oldu…
*
Qədim dövrlərdə qaranquşlar Allahla insanlar arasında bir xəbərçi quş idi. Yaxşı işlər görənlərə mükafat müjdəsini, günah işləyənlərə cəza xəbərini çatdırdılar. İnsanların dualarını və niyazlarını toplayıb Tanrı hüzuruna gətirdi. Duaların qəbul olub olmadığını öyrənmək üçün bir az gözləyərdi. Müjdələri toplayıb baharda yenidən dünyaya gəlirdilər. O dövrdə insanlar Allahdan çox şey istəmirdilər. Hər evin eyvanında və həyətində bir evi var idi. Qaranquşların gəlmədiyi ev layiq deyildi. İnsanlar belə bir evi ziyarət etməzdilər. Qaranquşların girmədiyi evlərin sahibləri bir ovuc torpaqdan bir saxta yuva düzəldib divarın görünən yüksək hissəsinə qoyub içərisinə quru ot qoyub eynən bir yuva yaradacaqdırlar. Qonum Qonşu da qaranquşların gəlməsindən danışır,Yumurta qoymağı, neçəsinin nəsil verdiyini və neçəsinin uçmağa başladığını danışdılar. Xüsusilə qaranquşların gətirdiyi müjdələri bir-birlərinə izah edərək xoş xəbərlərini dilədilər.
O günlərdə qaranquşlar təmiz bir quş idi. Yazda qayıtdıqda insanlar dağlıq bölgələrə gedir və əyləncə orada başlayır Sevindirici xəbərlərdən könlü dağ olan insanlar xalqa düyün verərlermiş.
Bunları görüb həsəd çuxuru qarğanın ürəyində dərinləşdi. Səhrada tək yaşayan cüzam xəstəsini tapdı və tədbirini ona danışdı. Cüzamlı falçı qarğa dedi ki, dul qadının göz yaşlarını, yetimin əlindən düşən çörək qırıntılarını, kasıbların ocağındakı hisləri və and içmiş insanın vicdanını götürün. Qarğa gəzdi, bir dul qadın tapdı və evinə gedib gözlədi. Bu dul qadın heç vaxt, heç ağlamadı. Qarğa onunla danışmağa başladı və çağrılmış yaralarını cızaraq ağlatmaq istədi. Sən mənimsən deyirsən. Sevincindən ağlayacağını söyləyərək zarafat etdi. Yenə ağlamadı. Qarğa ona dedi:
─ Sən necə daş ürəkli qadınsan? Niyə ağlamırsan? deyə soruşdu.
Qadın bir müddət düşündükdən sonra dedi:
─ Anam, atam və ya övladım üçün kədərlənib ağlamalıyam? Qəbirdə narahat olmalarını istəmirəm. Məni tərk edən adama ağlasam nə olar? Birlikdə keçirdiyimiz xoşbəxt anlar üçün onun lənətlənməsini istəmirəm. Əlacsız olduğum üçün heç kimim olmadığı üçün ağlamalıyam? O zaman nankorluq olmazmı? deyə cavab verdi.
Qadın qarğa yaxınlaşanda qarğanın ayağında tikan olduğunu gördü. Dul qadın:
─ Vay mən kaş öləm, mənim talihsiz quşcığazım.
Senin ayaqlarına batan tikan mənim ayaqlarıma batsaydı olmaz mıydı? demiş və ağlamağa başlamış.
Qarğa fürsətdən istifadə edib dul qadının göz yaşından bir damcı alıb uçdu. Yetimin əlindən düşən çörək qırıntılarını və kasıbların ocağındakı hisi tapdı. Ancaq nə qədər axtarsa da, and içmiş bir insanın vicdanını tapa bilmədi. Bütün dünyanı gəzmiş, dolaşmış, sormadığı, soruşturmadığı hiçbir yer qalmamış. And içmiş birinin vicdanıni tapanmamış.
Qarğa yenidən cüzamlı falçının yanına gəldi və vəziyyəti təqdim etdi. Falçı qarğanın gətirdiyi materiallardan bir qarışıq hazırladı. Bu boyalı qarışığı yazda ilk gələn qaranquşa tökməli olduğunu söylədi. Qışdan sonra bahar bir daha üzünü göstərdi. Qarğa falçının hazırladığı qarışığı ilk qaranquşun üstünə tökdü. Sehrli qarışıq aydın qaranquşun başına, qanadlarına və kiçik quyruğuna dəydi.
O bahar qaranquş insanlara Allahın hüzurundan xeyir-dua ilə gəldi. Qarışıq başına dəyəndə onu qucaqladı və quyruğu ilə qorudu ki, xeyir-dua verməsin. Bu səbəbdən sehrli qarışıq sinə və quyruğun alt hissələrinə toxunmadı. Sonra həmin qaranquşdan doğulan körpələr bu rənglərlə dünyaya gəldi. O vaxtdan bəri insanlar qaranquşları xoşbəxtlik və bolluq quşu kimi tanıyırlar. İnsanlara görə, kim bu quşa pis münasibət bəsləyirsə, xoşbəxtlik evindən uçacaq və evinə xeyir-dua verilməyəcək.
Nağıl az-çox belə idi. Bu nağılı dinlədikdən sonra nə vaxt bir qarğa görsəm, nifrət edərdim və həmişə and içmiş kişinin vicdanı haqqında düşünərdim. Əvvəllər yalançı və and içən kişinin vicdanı olmayacağını düşünürdüm Nənəm deyirdi ki, “her bir yalan, vicdana batırılan bir dikendir”. “Nə qədər çox yalan danışırsınızsa, vicdanınızı o qədər çox tikan sancır. Tədricən vicdanınızın əvəzinə kirpi kimi bir top tikan görəcəksən. ” “Dul qadınların göz yaşları, yetimlərin fəryadları, kasıbların əzabları ilə boyanan çarəsiz quşları düşünün” deyirdi. Bu gün qaranquşları yox, qarğaları düşündüm. Makedoniyalı İskəndərin bərbəri, su quyusu və tütəyi olan qamışınıda …
Hər bahar gələndə insanların qəlbləri bir-birlərinə mərhəmət, sevgi, sevgi və mərhəmət hissləri ilə doldu. Hər yaz qaranquşlarla yanaşı, qış aylarında paslanan səhərlər də şənlik keçirirdi.
*
Nənəmin reyhan və maral otunun qoxusunu verən uzun, tünd saçları var idi. Nənəmin saçı nə vaxt bu qədər ağarmışdı? İpək kimi yayılmaması üçün nə vaxt çəkilərini uclarına asdı?
Yerindən addım atanda qaranquşun qanadlarını xatırladan qaşları vardı. Qaşlardakı qalın izləri nə vaxt gördüm?
Nənəm yaxşı bir biçimdə, sərv boyundadır. Boyu nə vaxt bu qədər əyilmişdi, yalnız bir ovuc qaldı? İlk dəfə nə vaxt onun kamburunun arxasına yapışdığını və ayağa qalxmasına mane olduğunu gördüm?
Əlini uzada bilsəydi, ağacların ən hündür budaqlarındakı almalara çatardı. Nənəm tökülmüş almaları götürüb geri gətirəndə mənə ən yüksəkdən düşən alma haqqında danışardı. Nənəm axırıncı dəfə tökülmüş almaları nə vaxt götürdü?
Nənəmin ocağın yanındakı kərpicdə yuva qurduğu qaranquşlar var idi. Bəzən yuvasından düşən qaranquş balasını yuvasına geri salırdı. Hələ qaranquşlar gəlirdi? Yuvasından düşmüş körpə qaranquşları kim əvəz edirdi?
Nənəmin Sürməli gözləri çox iti və çox gözəl idi. Ayı çılpaq gözlə görə bilməsi üçün. Nənəm ayı son dəfə nə vaxt gördü?
Nənəm son dəfə nə vaxt qaranquşları gördü?
Gələn qaranquşlar nənəmə çox oxşayırdılar …
