Bu nəğmənin sözlərinin müəllifi Petro İqnatyeviç Qoretski 1919-cu ildə Ukraynada Marinski rayonunun Maksimovka kəndində doğulmuş, 1939-da hərbi xıdmətə çağrılmış 4 il Azərbaycanda qulluq etmişdi. Əvvəl Astarxanbazar(Cəlilabad) rayonunun Prişib (Göytəpə) qəsəbəsi ərazisində yerləşən sərhəd zastavasında, sonra Qaradonlu sərhəd zastavasında.
“Ay çiçək” mahnısının qəhrəmanı olan qızın adı Çiçək yox, Fatma olmuşdu. Amma bir çiçək kimi ürək oxşayan gözəlliyi ilə gənc əsgəri valeh edən bu qız Qoretskinin etiraflarına görə Qaradonlu poçtunda işləyən bir poçtalyonun qızı idi. Çox vaxt atasının əvəzində poçtu zastavaya Fatma gətirər, öz xidməti vəzifəsi üzrə Qoretski də hər gün poçtu ondan qəbul edərmiş. 14-15 yaşlı Fatma rus dilini zəif bilsə də çox zərif və lətafətli bir danışıq tərzi varmış. Petro onu yaxşı anlayırdı, çünki onun hər sözünü buraxmasın deyə burada Azərbaycan dilini öyrənməyə cəhd edirdi. Fatmanın dağınıq qıvırcıq telləri el qızlarına məxsus həyalı yanaqlarını incə tül kimi örtərdi. Bütün bunlar şair qəlbini oynadıb ehsasa gətirməzmi?
Niyə ürkək-ürkək çevrildin mənə?
Niyə gülümsəyib, baxdın, ay Çiçək?
Axı ürəyimi yaxdın, ay Çiçək,
Niyə gülümsəyib, baxdın, ay Çiçək.
Gənc əsgər beləliklə bu lirik təəssüratları Çiçək timsalında, Azərbaycan qızı Fatmanın obrazında yaradır, yaşadır. 1943-cü il idi: II Dünya müharibəsinin qızğın çağları. Amma ürək də öz savaşında, hərb meydanlarından geridə qalmayan öz tüğyanlarında idi.
Üstündən xeyli keçmiş, budur, artıq 1957-ci ildir. Şeir Azərbaycan dilində çap olunub yayılır. Onu qəlb şairi, şairanə diləklərin tərcümanı Nəbi Xəzri tərcümə etmişdi. Ağdaşda həvəskar, amma incə ruhlu bir musiqiçi varmış: Xaləddin Xəlilov adında. O da götürüb”Ay çiçək” adlı mahnı bəstələyir.
Bəs şeir Nəbi Xəzridə haradan idi? Qoretskinin xatirələrinə görə Fatma ondan ötrü yaddaşında çiçək timsalında bir qız olaraq qalmışdı. Odur ki, illər keçsə də, düz 13 il sonra 1956-da durub qulluq etdiyi yerə gəlir, Muğanı gəzir. “Çünki Muğanı xatırlayanda Fatmanı da yada salırdım. Fatmanı xatırlayanda Muğan yadıma düşürdü. Muğanı təkrar gəzib Bakıya gəldim. Nəbi Xəzri ilə taniş oldum. Azərbaycan haqqında şeirin varmı, deyə soranda bu şeiri verdim. Nəbi “Azərbaycan” jurnalında işləyirdi, özü tərcümə edib, çap etdi. İkinci dəfə gələndə Nəbi istiqanlılıqla mənə: Petro, sənin şeirinə gözəl bir mahnı qoşulub, dillər əzbəridir. İndi sən Azərbaycanda ən məşhur adamsan, deyə gülə-gülə xəbər verdi.
Bu görüşdən 30 il sonra yenə Azərbaycana gələn Petro yazır: artıq 1980-ci illərdir… İndi budur, o vaxtdan 50 ildən artıq vaxt keçib… Amma heç nəyi unutmamışam. Yazbaşı 10-15 günlüyünə bizim Qaradonludan Biləsuvara qədər olan çöl qırmızı lalələrlə dolardı. Xəfif meh altında onlar necə titrəşərdi. Bizim zastavanın hər tərəfi bu lalələrlə cənnətə dönərdi. Bu 50 ildə heç nəyi unutmadım; Muğanda gördüyüm o çiçəkdən daha heç yerdə görmədim. Fatmanı o çiçəklərdə təsvir elədim, bir zərif çiçək kimi özümdə yaşatdım:
Artıq ötüb, keçmiş günlər o gündən,
Neçə yol açmışdır güllər o güldən.
Demə ki, yadımdan çıxdın, ay Çiçək!
Axı ürəyimi yaxdın ay Çiçək.
İndi nə Qaradonlu qızı Fatma var, nə də Ukraynalı şair, Azərbaycanın dostu Pyotr Qoretski. Amma həzin, ürkək duyğuların etirafı olan “Ay çiçək” nəğməsi bizimlədir. Həmişə bizimlədir dilimizin, qəlbimizin açarı olacaq bir mahnı kimi.
Mina xanım Təkləli
Professor
