Hər vaxt bizim olan, bizimlə qalan nəğmələrdən biridir “Limanda” mahnısı. Mirzə Babayevin ifasında, öz göynək, duzlu səsini bizim də, duzlu dənizin də yaddaşına da axıdan səsində çox kövrək, çox təsirli ovqat oyadan nəğmə…
Adil Rəsulun sözlərinə Rəşid Nəsiboğlunun(1943-1993) bəstələdiyi bir az hüzünlü, bir az arzulu nəğmə. Bəxti, iqbalı Rəşid bəydən üz çevirəndə yazıb bu mahnını. Bizə həzin-həzin ötürülən bu şərqi onun ağır günlərinin yadigarıdır. İndi durub əsərin tarixinə başlamaq üçün Rəşid müəllimin özündən başlamaq, onun ömrünün kədərli çağlarını, belə bir içgin, ağır duyğulu nəfəsi ona ötürən və diqtə edən şəraitə işıq tutmaq lazım gəlir.
Rəşid konservatoriyada təhsil görmüşdü. Uğurlu nəğmələri çox idi: “Gecə yaman uzundu”, “Zarafat”, “Gecə durnalar uçar” Konservatoriyadan sonra “İrs” ansamblında fəaliyyət göstərməyə başlar, artıq öz yerini tapmış kimi görünər sanki… Amma bu uzun çəkmir; hər şey bir anda alt-üst olur. Demək, taledə, qədərdə məhbus həyatı da varmış, o, həbs olunur.
Bundan sonra boynuna xaincəsinə böhtan, şər yüklənən sənətkarın qara günləri başlayır. Bu məkrin, hiylənin diqtəsi ilə yazılıb quraşdırılmış işin baxılması uzun çəkir; 2 il həbs yatıb gözləyir. Demək də çətindir: 8 il iş almışdı. Amma ədalət elə də tez özünü göstərməsə də çox da gecikmir, çox gözlətmir olu, bəstəkar bəraət qazanıb azad olunur. Həbsxanada bu musiqini yazır, orada bağlı qapılar arxasında sözsüz bu mahnının zümzüməsi ilə də kifayətlənirdi. Dilindən düşmür dodaqaltı mızıldadığı, çoxu da pıçıltı ilə oxuduğu bu sözsüz mahnı. Həbsxanadan çıxandan sonra ürəyincə söz gəzir, axtarır, nəhayət keçmiş illərin şeirləri içindən Adil Rəsulun “Limanda” şeirini tapır. Demək öz başı çəkənləri, həbsxanada keçirdiyi günləri ifadə etmək üçün bəstələnmiş bu nəğməyə azı 20 il əvvəl -1967-də yazılmış bir şeiri uyğun görür.
Bu gün hamılıqla böyük sənət örnəyi olaraq qarşıladığımız və buna görə də xoşbəxt sayılacaq sənət nümunəsi olsa da nə qəribə ki, yazılma anı, yazılma səbəbi bədbəxt hadisənin məhsulu imiş…
Bir səhər, bir liman, sən idin, bir də mən.
Sən getdin, tək qaldıq bir liman, bir də mən.
Liman gözlənti yeri, ümid yeri. Qatar stansiyası kimi, təyyarənin qalxacağı, enəcəyi hava limanı kimi. Yazda çəmənlərin qucduğu, qışda qarın üstələdiyi, təpələrin, keçidlərin arxasında görünməz olan cığır, yolağ kimi. Kim bilməz bunu?! Hamısı yola salma, hamısı gözləmə yeri. Hamısında gözlər uzaqlara, o uzaqların bitdiyi üfüqlərə dikili:
O gündən göy sular göy nəğmə oxudu,
O gündən ürəyim limanda uyudu.
Bəlkə sən bir səhər limana dönərsən
Gözlərik yolunu bir liman, bir də mən.
Nə deyək daha?! Yollar burada ayrılır, yollar həm də burada birləşir. Liman yola salır, liman da qarşılayıb qəbul edir. Həm ayrılığı, həm vüsalı var limanın. Kədəri varsa da, sevinci, fərəhi də var limanın.
Heç vaxt dinləməkdən doymadığımız nəğmə. Dəniz ləpəsi kimi sakit, incə, pıçıltılı, zümzüməli. İnsanın ruhuna xitab edər, ruhunu çəkib qaldırar bu sehirli nəğmə. Haqsızlıq, məhbəs divarları, barmaqların piano həsrəti hamısı burada. Bir də ümid yeri Limanda…
Elə bilirdim, Yəhya Kamalın “Səssiz gəmi” şeirindən güclü şeir yoxdur, olmayacaq daha limana və dənizə dair. O şeir varmış demək… O musiqi də varmış demək. Və Rəşid Nəsiboğlu o sözlərə intizarını, nisgilini qatdı; o dənizin, o ayrılıqların hönkürtüsünü, hıçqırıqlarını gətirdi doldurdu qulaqlarımıza, axıtdı ürəyimizə.
Mina xanım Təkləli,
Professor.
