Kulis.az ebru sənəti haqqında yazını təqdim edir.
Ebru sənəti Şərq ölkələrinə xas dekorativ sənətdir. Qərbdə bu sənətə “türk kağızı” da deyirlər. Xüsusi materiallarla hazırlanan ebru sənətinin bir çox növləri var.
Ebru, xüsusi boyalarla hazırlanmış naxışların qatılaşdırılmış su üzərinə köçürülməsi ilə hazırlanan sənətdir. Onun ərsəyə gəlməsində istifadə olunan boyalar və fırçalar unikaldır.
Bu sənətin nə vaxt və hansı ölkədə yarandığı dəqiq məlum deyil. Bəzi İran mənbələrində Hindistanda, bəzilərində isə Türküstanın Buxara şəhərində yarandığı və İran vasitəsilə Osmanlıya keçdiyi bildirilir.
Əsərlər hazırlanarkən gəvən otunun şirəsindən alınan kütlə ilə suyun tutarlılığı artırılır. Sonra ona öd əlavə edilir və beləcə boyaların suyun dibinə batmasının qarşısı alınır. Su səthinə boyalar səpildikdən sonra “biz” adlı metal uclu alətlə onlara forma verilərək alınan formalar kağıza köçürülür.
9-10-cu əsrlərdə yaranan ebru sənətinin ən qədim nümunəsi 16-cı əsrə aiddir. Osmanlı dövründə xüsusi bir sənət sayılan ebru 20-ci əsrin əvvəllərində unudulmaq üzrə olsa da, türkiyəli sənətçi Nəcməddin Okyay yeni nümunələr yaradaraq buna imkan verməmişdir.
2014-cü il noyabrın 27-də ebru sənəti UNESCO-nun qeyri-maddi mədəni irs siyahısına daxil edilib.
Ebru üçün tələb olunan materiallar.
Ebru sənətini tətbiq etmək üçün çoxlu materiallar tələb olunur. Onlardan bir neçəsi aşağıdakılardır:
Kağız: Yüksək əmici və tutqun olmalıdır. Ümumiyyətlə, bu işdə pulpa kağızına üstünlük verilir.
Su: Suyun sıxlığını artırmaq üçün traqakanth, dəniz “kadayıf”ı, boy toxumu və ya səhləb kimi təbii maddələrlə qarışdırılır. Tədricən əldə edilmiş təmiz su istifadə olunur.
Boya: Əzilmiş toz boyalara üstünlük verilir.
Öd: İribuynuzlu heyvanlardan əldə edilir. Təmizlənmiş ödü rəngləmə materiallarının satıldığı yerlərdə tapmaq olar.
Traqakant: Yalnız su ilə ebru etmək mümkün olmadığı üçün traqakant istifadə olunur. Suyu müəyyən sıxlıqda saxlamaq üçün su ilə qarışdırılan traqakant boyanın çökməsinin qarşısını alır.
Dəniz “kadayıf”: Hazır toz halında satılan dəniz “kadayıf”ı müəyyən miqdarda toz halına salınaraq bir müddət sonra istifadəyə hazır olur.
At tükü və qızılgül budağı: At tükü fırçanın ucları , qızılgül budağı isə gövdə hissəsi üçün istifadə olunur.
Ebru növləri.
Naxışlarına görə ebru növləri çoxdur. Bu növlərdən bəziləri aşağıdakılardır:
Battal ebru: Bütün ebru növlərinin əsasını təşkil edir. İki və ya üç rəngli boya fırça ilə damcı şəklində suyun səthinə səpilir və sonra heç bir müdaxilə olmadan kağızın üzərinə köçürülür.
Tidal Ebru: Gəminin səthində qayığın yanlarına paralel əks istiqamətdə bərabər aralı xətlər şəkilində tərtib edilir.
Bülbül yuvası: Bərabər ölçülərdə spiralvarı dairələrin ardıcıllıqla düzülməsi ilə hazırlanır.
Şal Ebru: Əyri ucları olan “s” hərfinə bənzər əyri xətlər şəklində dizayn edilir.
Daraqlı Ebru: Ebru darağı adlı alətlə yaradılır.
Hatip Ebru: Çiçək və ya ulduza bənzər formalar pastel rənglərin fonunda yaradılır.
Ebru hazırlanması.
Ebrunun bu cür hazırlanır:
İlk növbədə traqakan suyu hazırlanır. 100 hissə suya bir ölçü traqakant əlavə edilir. Ən azı bir gecə saxlanılır. Traqakant suyu çuxura tökülür, ebru parça torbadan süzülür. Əldə olunan məhlul qatılaşana qədər su əlavə edilir. Kiçik miqdarda əzilmiş boyalar qaba tökülür. Suda daha çox yayılması lazım olduqda daha çox öd əlavə edilir. Xüsusi hazırlanmış at tükü fırçası ilə traqakant suyu içindəki ödün dərəcəsinə uyğun damcılanır. Boyalar suda dağılır. Öd boyaların bir-birinə qarışmamasını təmin edir. Naxışlar zamanla nəzarətdən çıxır. Hazırlıqlar bitdikdən sonra ebru ediləcək kağız yavaş-yavaş suya düzülür. Bu vaxt su ilə kağız arasında hava olmaması vacibdir. Kağız suya bağlandıqdan 10-15 saniyə sonra yan tərəfindəki künclərdən tutulur və yumşaq bir şəkildə çəkilir. Sonra qurumağa buraxılır. Qurudulmuş kağız möhür adlanan iki qollu əl presi vasitəsi ilə hamarlanır və səthi cilalanır.
Ebru sənətini yaşadanlar.
Müasir dövrdə klassik ebru üsullarına əsaslanaraq yeni ebru sənəti inkişaf etdirilmişdir. Dövrümüzdə ebru sənəti yaşadan sənətçilərdən bəziləri bunlardır:
Timuçin Tanarslan, Fuat Başar, Nedim Sönmez, Sevim Sağdıç, Nusret Hepgül, Ahmet Çoktan, Feridun Özgören, T.Alparslan Babaoğlu.
