Onlar iki qardaş idi; Məmmədağa və Əhmədağa. İndi hər ikisi haqq dünyasına qovuşub, amma hələ də haqlarında xoş sözlər deyirlər. Övladları da kənddə sayılıb-seçilənlərdəndir.
Soyadları Vəliyev olan bu qardaşların kiçiyi Əhmədağa müəllim idi, orta məktəbdə mənə dərs demişdi. Arada şuluqluq edib cavan müəllimlərin dərslərində səs-küy saldıqda məni cəzalandırmaq onun öhdəsinə düşərdi. O məni bir neçə dəfə vurmuşdu da. Ümumiyyətlə, Əhmədağa müəllim çox uşağa qulaqburması verib, onlara dərsdən əlavə “dərs” başa salmışdı. İndi hər kəs onun haqqında ürəklə danışdıqda məlum olur ki, heç kəs onun bu “dərs verməsindən” inciməyib. O nə edirdisə, uşağın xeyrinə edirdi… Onu sağlığında da, dünyasını dəyişdikdən sonra da hamı sevirdi. Həddindən artıq güclü yumor hissi vardı.
Böyük qardaş Məmmədağa isə sürücü işləyirdi. Gözümü açandan, ağlım kəsəndən onu sovxozun yük maşınını idarə edən görmüşəm. O da kənddə və kənddən kənarda onu tanıyanların qəlbində ancaq xoş xatirələrini qoyub, dünyasını dəyişib. Qardaşları şəxsən tanımayanlar da rəhmətliklərdən söz düşəndə haqlarında xoş sözlər işlədirlər.
Anaları Kəhlik nənə beli bükülmüş ipək kimi bir qarı idi. Kəndimizin bizim uşaqlıq dövrlərimizə düşən vaxtlarında bütün nənələr belə idi; həlim, zərif, gözəl və nağıl dolu…
Kəhlik nənənin haqlarında bəhs etdiyim hər iki oğlu həm də şair idi. “El şairi” də demək olar onlara.
Heç belə olmamışdı, son günlər ancaq Əhmədağa müəllimi düşünmüşəm, onun kəndin otu biçilmiş, taxılı uralanmış sahəsində kasıblığa aid dediyi şeirə bir neçə dəfə qulaq asmışam, telefon çəkilişini izləmişəm. Onu da deyim ki, Əhmədağa müəllim yada düşdümü, qardaşı da yaddaşına qonaq gəlməlidir.
Və bu yada salmadan sonra bütün günü hər iki qardaşın dillər əzbəri olan şeirlərini təkrarlamışam. Doğrusu, bölgüsünə, texnikasına görə əlbəttə, bunlara əsl şeir demək mümkün deyil. Amma kəndimizin adamları onları şair kimi tanıyır, sevir.
Məmmədağa sürücü işləsə də, gördüklərini, müşahidə etdiklərini nəzmlə deyərdi və dedikləri anındaca yaddaşlara hopardı; o, əlinə qələm alıb heç nə yazmazdı. Mənim yaddaşımda qalan bu şeirlər də elə ilk eşitmədə yaddaşıma hopanlardır.
Sinif yoldaşım olan Aydın hələ orta məktəbdə oxuyarkən sürücü olacağını deyirdi və elə indi də uşaqlıq arzusuna qovuşub. İndi ağır KamAZ maşınını idarə edən Aydının məktəbli vaxtlarının çoxu şair-sürücü Məmmədağanın yanında keçərdi, bir növ, ona şagirdlik edər, həm də əhlikef şair-sürücünün dediklərini çıtanağına yığardı. Rəhmətliyin dilimin əzbəri olan şeirlərinin əksəriyyətini Aydından eşitmişəm.
Soyadı Vəliyev olduğuna görə Məmmədağa da şeirlərinin əksəriyyətinin möhürbəndini “VM” imzası ilə deyərdi.
Sinif yoldaşım Aydın deyirdi ki, məni ilk dəfə Bakıya şair VM gətirib. Bakıya girdikdə hündür mərtəbəli evlərə həsədlə, acgözlüklə baxdığımı görüb şair-sürücü dilə gəldi:
Bakıda evlər ucalır
İçində ruslar qocalır
Övladların çöldə qalır
Azərbaycan, Azərbaycan.
Sovetskidə, kubinkada
Zavaqzalnı, xereptovda
evlərin var xırda-xırda
Azərbaycan, Azərbaycan…
Aydın deyirdi ki, sovxozun bir çox sürücüsünə təzə “Qaz-53” veribmişlər. Məmmədağa isə hələ də köhnə “Qaz-51”də imiş. Sürücü yoldaşları təzə maşınlarını tərifləyib Məmmədağaya yanmışlıq verirmiş. Şair-sürücü “Qaz-51”-nin heç də onların maşınından geri qalmadığını bədahətən dilə gətirib:
Yükü vurdum Qarabağa
bir maşın qoymaz qabağa
düşmən bağrı çatdatmağa
nə gözəldir “Qaz-51,
nə qəşəngdir “Qaz-51”.
Resorları yük altdadır
iştahınız diş altdadır
kardanları daş atdadar
nə gözəldir “Qaz-51,
nə qəşəngdir “Qaz-51”.
Məmmədağanın şeirlərini gənclər istisna olmaqla, kənddə bilməyən az adam olar. Əhmədağa müəllimin yadımda qalan şeirlərinin çoxu isə özünün dilindən deyilib və yaddaşıma hopub.
Sovetin yaxşı vaxtlarında bizim kəndimiz əsasən cücəçiliklə məşğul olub. Kənd əhli Xırdalandan, Şimali Qafqazdan, Krasnodardan yumurtadan təzəcə çıxmış cücələri alıb, 1-2 ay saxlayıb Azərbaycanın indi işğal altında olan rayonlarına aparıb bahasına satarmışlar. Bir dəfə Qubadlıda cücə alan birisi Əhmədağa müəllimə dolanışıqla bağlı sual verib.
Əhmədağa müəllim kəndimizi, onun işgüzar, zəhmətkeş adamlarını xeyli təriflədikdən sonra, necə deyərlər, sözlə dediyini sazla da deyib:
Əgər ad alıb ucalmaq istəsən
gəl bizim Sabirabada,
Özünə yer elədin
yatmayasan nəbada.
Tök həyətə sar-samanı
yığ başına el-obanı
tik 50 metrlik tövlə hələlik
cücəlikdir, cücəlikdir, cücəlik…
Sinif yoldaşım Aydın danışırdı ki, bir dəfə Bakıya üzüm aparıblarmış. Sovxozun üzümünü “Kaptorqa” təhvil verirmişlər. Qoca rus və erməni arvadlarının ədaları şairin xoşuna gəlməyib, üzünü onlara tutub deyib:
Donuz iyi verirsiniz
nazik “işdan” geyirsiniz
millətimi söyürsünüz
Millətimin əməyidir,
xımır-xımır yeyirsiniz…
Əhmədağa müəllimlə Rusiyaya səfərim yadıma düşür. O, böyük qardaşım Yaşar müəllimlə Moskvada azərbaycanlılara məxsus “Çinar” mehmanxanasında qaldıq. Əmioğlum Azərlə 5 günlük Yoşkar-Ola şəhərinə gedib-qayıtmalıydıq. Amma səfərimiz bir qədər gecikdi. Hər iki müəllimimiz hər gün “Kazan vağzalı”na gəlib Yoşkar-Oladan gələn qatarı gözləyib geri qayıdırmışlar. Səfərin 11-ci günü bizi vağzalda qarşıladılar. Bir vaxtlar bizə müəllimlik edən Əhmədağa müəllim boynumuza sarıldı, hıçqırıb dedi:
– Ay Faiq, niyə gec gəldin, qorxduq yaman. Necə yerlər idi ora ki, siz belə ləngidiz?
Şeirlə cavab verdim:
Əhməd məllim, deyim sənə necoldu
Yoşkar-Ola marilərin şəhəri.
Yol üstündə nəhəng-nəhəng zavodlar
Buraxırdı göy üzünə zəhəri.
Əhməd müəllim isə aman vermədi, sözümü bitirər-bitirməz dilləndi:
Yoşkar-Ola, Yoşkar-Ola
səni gələsən qara yola…
Saldın məni yaman hala
neynədin Faiq, Azəri
neynədin mərd igidləri.
Biz olmuşduq çox pərişan
ürəyimiz oldu şan-şan
Yaşandıqca bu həyəcan
Gözümdə yaş üryan-üryan.
…Əhmədağa müəllimin dillər əzbəri olan şeirləri çoxdur. Kəndin sadə adamlarına, məişətinə yazdığı şeirlər uzun müddətdir yaddaşlarda qalıb və qalacaq. Övladları onun ömrünün son vaxtlarında qardaşım Yaşar müəllimin mənəvi dəstəyi ilə şeirlərini toplayıb kitab halına salıblar.
Faiq Balabəyli
