Müstəqil.Az İqtisadçı ekspert Natiq Cəfərlinin Axar.az-a müsahibəsini təqdim edir:
– ATƏT-in Minsk Qrupunun həmsədrləri – ABŞ və Fransa Moskvaya gəlib. Səfərin məqsədi nədən ibarətdir?
– Qarabağ ətrafında baş verən hadisələrin hərbi fazası Azərbaycanın hərbi uğurları ilə bitdi. İmzalanmış üçtərəfli sazişə əsasən, dekabrın 1-ə qədər Ağdam, Kəlbəcər və Laçın rayonlarının Azərbaycana qaytarılması həyata keçirilməlidir. Ondan sonra uzun və ağrılı danışıqlar prosesi başlanacaq, çünki Azərbaycan-Ermənistan sərhədi müəyyənləşdirilməlidir, təhlükəsizlik zolağı yaradılmalıdır. Çox vacibdir ki, Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərinə məcburi köçkünlərin yerləşdirilməsi təhlükəsizlik qaydalarına uyğun aparılsın. Keçmiş Dağlıq Qarabağın ərazisində yaşayacaq erməni əsilli Azərbaycan vətəndaşlarının gələcəyi, fəaliyyəti, idarəetmədə iştirakı ilə bağlı müəyyən danışıqlar olacaq. Bizi uzun danışıqlar prosesi gözləyir. Minsk Qrupunun həmsədrləri – ABŞ və Fransa bu prosesdən kənarda qalmaq istəmir, son hadisələr onu göstərdi ki, Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan arasında imzalanmış məlum sənəd Minsk Qrupunun kənarda qalması ilə nəticələndi. Ona görə də dekabrdan başlanacaq detallı danışıqların Minsk Qrupu çərçivəsində yenidən bərpa olunması ehtimalı kifayət qədər yüksəkdir.
– Fransa Prezidenti Emmanuel Makron bildirib ki, keçmiş Dağlıq Qarabağla bağlı məsələnin Minsk Qrupu formatında müzakirəsi üçün əlindən gələni edəcək. Sizcə, Makron bununla hansı mesajı vermək istəyib?
– Fransanın bitərəf mövqeyi sərgiləmədiyi aydındır. Makron status məsələsini nəzərdə tutursa, Azərbaycan Prezidenti keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinin statusunun olmayacağı ilə bağlı bəyanat verib və bu, qəti və doğru yanaşmadır. Azərbaycan maksimal dərəcədə bu mövqeyi masada canlı tutacaq. Söhbət ondan gedir ki, Vətən müharibəsindən əvvəl Azərbaycan həmin əraziyə dəfələrlə ən yüksək status təklif etmişdi. Yəni keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinin ətrafındakı rayonların işğaldan azad olunması müqabilində növbəti mərhələdə Dağlıq Qarabağa ən yüksək özünüidarəetmə sistemi və statusu təklif olunmuşdu. Artıq o təklif gündəmdən düşüb və Azərbaycan tərəfindən edilməyəcək, bu, dəqiqdir. Amma danışıqlar formatında status məsələsi gündəmə gələcək. O zaman bizi daha ağır diplomatik proses gözləyir, çünki hər cümlənin, hər vergülün öz önəmi olacaq.
– Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan ötən gün reform planını təqdim edərək, keçmiş Dağlıq Qarabağ ərazisinə xüsusi statusun müzakirə ediləcəyini vurğulayıb. Makronla eyni mövqedir…
– Ondan başlayaq ki, Dağlıq Qarabağ coğrafi bölgədir, siyasi ərazi vahidi kimi Dağlıq Qarabağ mövcud deyil. Burada status məsələsi müzakirə oluna bilməz. Buna baxmayaraq, qarşı tərəf bunu daim gündəmə gətirəcək və istənilən danışıqlarda bu məsələni “nömrə bir” etməyə çalışacaq. Paşinyan buna güvənir, amma həmin məsələnin neytrallaşdırma yolları da var. Çox güman ki, hazırda Azərbaycan diplomatiyası buna ciddi hazırlaşır. Hazırlığın birinci pilləsi işğalın davam etdiyi zaman Azərbaycan ərazilərinə dəyən ziyanla bağlı ciddi hüquqi sənədlərin hazırlanması və bu məsələnin beynəlxalq məhkəmələrdə qaldırılmasıdır. İkinci pilləsi isə münaqişənin bütün tərəflərini əhatə edəcək, o da 80-ci illərin sonunda indiki Ermənistan ərasizindən qovulan qərbi azərbaycanlılara görə həmin ərazilərə xüsusi statusun verilməsidir. Münaqişənin tamamilə ədalətli həlli məsələsi gündəmə gələcəksə, hərbi uğurlarımızı da nəzərə alaraq, bu məsələni mütləq qaldırmalıyıq. Münaqişə başlanmazdan əvvəl keçmiş “dqr”in əhalisi 120 min nəfər təşkil edirdi, amma faktlar var ki, Ermənistandan qovulan azərbaycanlıların sayı bundan iki dəfə çox idi. Həm də onlar böyük əksəriyyəti Göyçədə və Dağ Borçalıda kompakt yaşayırdılar. Onların taleyi necə olacaq, dədə-baba yurdlarına necə qayıdacaqlar? Burada paralellər yaradılmalıdır. Həm təzminatla, həm də Ermənistandan köçürülmüş Azərbaycan vətəndaşları ilə bağlı məsələlər masaya qoyulmalıdır. Bu da danışıqlarda mövqeyimizi gücləndirəcək.
– Paşinyan da, Makron da keçmiş Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ATƏT-in Minsk Qrupu çərçivəsində həll olunmasını istəyir. Bəs Azərbaycanın bunda hansı maraqları var və MQ-dən niyə imtina etmirik?
– ATƏT-in Minsk Qrupundan imtina etmək asan məsələ deyil. Bu günə qədər beynəlxalq hüquqa əsaslanıb addımlar atmışıq, doğru olan da budur. Beynəlxalq hüququn tərkib hissəsi kimi də imzaladığımız müqavilələr var, sadəcə Ordumuz Minsk Qrupunun danışıq formatının və məsələnin ardıcıllığının dəyişməsinə nail oldu. Minsk Qrupunun əvvəlki formulu dağılıb. O bizə yeni təkliflər verməlidir. Təkliflərin məzmunu yenilənəcək. Minsk Qrupundan tamamilə imtina etmək mümkün deyil, açıq danışaq. Amma formatın, danışıqlar masasında məsələlərin ardıcıllığının dəyişdirilməsi mümkündür. Hərbi uğurlarımızdan sonra həmin format Azərbaycanın tələblərinə uyğun diktə olunmalıdır.
