Kulis.az “Hekayə günü” layihəsində Aqşin Yeniseyin “İrsi əsən küləklər” adlı hekayəsini təqdim edir.
“Həmişə gözümün yaşı çörəyimin yavanlığı olub”.
“Zəbur”dan
Sənət insan əliylə forması dəyişdirilən daşı yamsılayır… məni gah könüllü xoşbəxtlik həbsxanaları olan imarətləri gizləyən zəngin hasarların, gah dibini içəridən göz yaşları, çöldən it sidikləri çürütmüş kasıb divarların, gah proletar zirzəmilərin səssiz hıçqırıqlarından cücərib ərşə qalxan burjua göydələnlərin, gah daş olmalarına baxmayaraq, yenə də altdan-üstdən geyindirilib-keçindirilmiş heykəllərin, gah da üstü yazılı qapılarını küçəyə açıb tünlükdən boğulmamaq üçün şəhərdən tozlu hava dilənən qaraçı dəhlizlərin arası ilə aparırdılar; yalnız daşları görürdüm, forması dəyişdirilmiş qədim daşları… Hər dayanacaqdan sonra uzağa, daha uzağa aparırdılar. Xəstə mirası tör-töküntülərin, yaralardan yadigar qalan qanlı sarğıların, koridorlarda sağımdan-solumdan ziqzaqvari sürətlə keçən iri, şəffaf yarasalar kimi başıaşağı sallanan serium şüşələrinin, ağ tənziflə müvəqqəti kor edilmiş gözlərin, qorxa-qorxa yeriyən qoltuq ağaclarının, üstünə qan sıçramış ağ xalatların, lal ağrıların, hay-həşirə hamilə sükutların, bir sözlə, əcəlin kolleksiyasına daxil olan zamanın əl işlərinin arası ilə aparırdılar. İlan bədənli gedərgəlməz yolumuz bizi irəli, yalnız irəli aparırdı. Səmti heykəllər göstərirdi; Nizaminin heykəlindən sağa, Nəsiminin heykəlindən sola, Füzulinin heykəlindən yuxarı, Səməd Vurğunun heykəlindən aşağı, yalnız aşağı… Mən yolboyu ancaq daşlara baxırdım və sənət haqqında düşünürdüm. İcazə verin, öz beynimdəki kimi deyim – daşın insan yazan taleyi haqqında.
Bakı gilavarını qara sürüşkən bir çadra kədəri ilə başına atmış yaşlı çinar ağacı da cəfakeş ana obrazını yamsılayaraq saralmış yarpaqlarını tökə-tökə (oxu; saçlarını yola-yola) başılovlu gəlirdi arxamızca. Bu çinarı mən dövlət televiziyasında göstərilən ədəbi-bədii verilişlərdən yaxşı tanıyırdım; dünyanın ucalıqlarından kəsib eninə verərək hər evin yeni bir peyğəmbərinə çevrilən ekranda onun dekorativ himayəsində ya bir şair, ya bir müğənni, nadir hallarda isə bir məmur ağzını açıb-yumar, həyatımızı xoşbəxtliyi ilahiləşdirən küylü sözlərlə, sərxoş nəğmələrlə, büt rəqəmlərlə doldurardı həmişə. Amma indi çinarın kölgəsi boş qalmışdı. Xoşbəxtlik bayquşlarının balalama dövrü idi. Qırışmış gövdəsində indi boş qalan kölgəsindən nə vaxtsa keçib-gedən əlibıçaqlı sevgilərin üst-üstə gəldiyi oğlan və qız adlarının piktoqrafik izləri görünürdü… A+S = Allah bilir.
Məni aparırdılar… Heç kimlə vidalaşmağa imkan vermədən, heç kimdən icazə almadan, heç kimi eşitmədən. Onlarda günah yox idi, əslində, vidalaşmalı, icazə almalı, dinləməli heç kimim qalmamışdı. Məni gecikdiyim yerə aparırdılar.
Bu da sonluq: Əhənglənmiş köhnə bina, xeyirxah deyingənliklər, xilasedici ələsalmalar, tənha çarpayı, sir-sifətində hər xəstədən bir üzüntü xatirəsi qoruyub saxlamış, cərrahiyyə masasının projektoruna xas mülayim zəhmlə daima yuxarıdan baxan eynəkli qadın üzü, boyunun ucalığından içəri keçə bilməyib pəncərənin ağzını kəsdirən niskilli ana çinar və onun başına örtdüyü iri çadraya bənzəyən isti cənub küləyi. Üstlərinə övliya meyitinə layiq bir səliqəylə ağ mələfə örtülmüş zarıyan canlılar, dörd tərəfdə ağlaşan, çığıran çağa səsləri, ağrı, sancı, qadınların içindən çıxıb insan balasına çevriləcək inqələr, bəzən ah-uflu söyüş-qarğışlar – keçmiş minor sevgi nəğmələrinin major orkestrovkası. Qulaq asmadan, həyatın sonunun ölüm-itim olduğunu bilə-bilə insanın təbiətin ali məqsədinə könüllü şəkildə boyun əyib, milyon illərdir doğub-törəməyinin hansı ehtiyacdan yarandığını düşünmədən, gələcəyə aid heç bir ümid vəd vermədən aparırlar məni. Xərəkdə uzanıb fikrimi nə qədər ali, əbədi həyat ideyaları üstündə cəmləsəm də, yenə bu nəticəyə gəlirəm ki, yanından ötdüyüm forması dəyişdirilmiş bu daşların, ölümdən imdad diləyən bu zarıltıların, əvvəli sevgi olan bu ah-ufların kökündə adi və təsadüfi məqsədlərdən savayı heç bir şey yoxdur. Sonda yalnız ağ mələfələr var, həmişəki aldadıcı ağ fon.
Lift dayanır, qapı açılır, yaşlı bir qadın arıq bədənini qucağına aldığı qıza şalsayağı büküb oturub. Gözlərindən ümidsizlik baxır, həm də eyni nöqtəyə. Qəfildən binanın işıqları sönür, hamı yoxa çıxır, yalnız səslər qalır. Başımın üstündə kimsə kiməsə deyir: “Qadının qucağındakı qız axşam palatada ölüb, ana ölü qızını qucaqlayıb möcüzənin yolunu gözləyir, deyəsən, kimsəsizdirlər”. Yersiz bir ironiya: “Əh, möcüzə Musanın dövründə qaldı”. Bu söz köhnəlmiş adrenalinimi yeniləyir: hə, o vaxt möcüzələr insanların inamla ümidinin nikahından yaranırdı. “İndiki bəndələrdə isə bunların heç biri qalmayıb; inamın yerini şübhə, ümidin yerini qorxu tutub”. Bunu deyən bir mumiyadır, – qaranlıq tarixin şahidi fikrimi tamamlamağa imkan vermir, – əlində şüşəsi laxta qan rənginə çalan qəribə bir lampa tutub qabaqda lökküyərək dəhlizi işıqlandırır. İki qırmızı adam təkərli xərəyi üzüyenişə aparırlar. Bir anlıq özümü sərdabəyə endirilən firon meyiti kimi hiss edirəm, gülməyim gəlir və gülürəm, qırmızı rəngin tamını ağzımda hiss edirəm.
Otağa əlində məhlul dolu şəffaf qabı başıaşağı tutmuş kələ-kötür, heyvasifət qırmızı bir qadın girir. Mumiya skelet barmaqları ilə qolumda damar axtarır. Mən isə pəncərə şüşəsində bu iki qırmızı məxluqun əyri-üyrü kölgələrinin vurnuxmasına baxıb düşünürəm; artıq nə şəfaverici ağrının, nə yad qorxunun, nə də kimdənsə mərhəmət yolu gözləyən acizlik duyğusunun mənə dəxli yoxdur. Taleyimin son gerçəkliyini sükutla qarşılamaq istəyirəm. Bu taleyi mənə nə ad günü hədiyyəsi olaraq bağışlayıblar, nə də əsgər geyimi kimi əynimə əmrlə geyindiriblər, onu mən özüm yazmışam alnıma; bəli, məndən əvvəl bütün yazılanları spirtlə pozaraq; ona görə də indi şikayətlənməyə, hökm sahibindən mərhəmət dilənməyə haqqım yoxdur. Mən bağışlanmaq istəmirəm, indi bu bağışlanma mənim üçün ömrümün sonunda ən alçaldıcı təhqir, uydurma toxdaqlığa hesablanmış saxta ələsalma olardı. Həm bu, həm o dünyada bağışlanmamağımı istəyirəm. Qoy sığa bilmədiyim hər iki cahanda günahkar kimi xatırlasınlar məni, öz günahlarının cəzasını özü verən azad günahkar kimi…
Zərif balkon küləyi qadın olmağa tərəddüd edən bakirə qız nəvazişiylə pəncərənin önündə dibçəkdəki çiçəklə oynayır. İşıqlar yanır. Bayaqdan qırmızının altında min hoqqadan çıxan rənglər otaqda tələm-tələsik öz yerlərini tuturlar.
Müalicəvi işgəncə bugecəlik başa çatır, mumiya mənə şprisdə yuxu gətirmək üçün otaqdan çıxır. Divarın o biri üzündən ağrıdan yata bilməyən xəstələrin kəlmələrə çevirə bilmədikləri anlaşılmaz fəryadları eşidilir. Bəziləri ümidlərin və ağrıların son elçilərini çağırırlar – ananı və Allahı!
Dişi mumiya əlindəki şprislə mənə yuxu gətirir. “Üzü üstə çevril, bundan sonra yuxu sənə başından deyil, götündən daxil olacaq”. Müxtəlif istiqamətlərə gülümsəyirik.
Gecə palatanın qapısı özü-özünə açılır, qol-qola girmiş artist sevgililər, uşaqlarının əlindən tutmuş sevgisiz ər-arvadlar, özünü ikinəfərlik ilişkilərə qarşı saymazyana aparan lovğa tək-tüklər dalbadal içəri doluşmağa başlayırlar. Onların heç birini tanımıram. Hörmət əlaməti olaraq qalxıb çarpayıda otururam, əynimdəki göy rəngli xəstə paltarını və qoluma dolanmış məhlul “vermişellərini” ağ mələfənin altında gizləyib ətrafımda bulvar astagəlliyi ilə gəzişən qonaqları salamlamaq istəsəm də, onların da məni tanımadıqlarını, ya da veclərinə almadıqlarına görüb, utancaqcasına əllərimi gizləməyə yer axtardım. Nəhayət, gəzişən cütlüklərin arasından bir cütü başı öz xoşbəxtliklərinə qarışmış şəhər sakinlərindən ayrılıb mənə yaxınlaşır, oğlan sağ biləyinə bitişmiş üç-dörd əldən ibarət qaynaşan barmaq dəstini mənə uzadıb deyir:
–Tanış olaq, mənim adım yoxdur. Elə ona görə də həmişə adlar haqqında fikirləşirəm. Bizə dedilər ki, siz yanınıza daha heç kimi çağırmaq istəmirsiniz, mətbuata demisiniz ki, sizin üçün daha çağrılası bir ad qalmayıb. Mən də adım olmadığı üçün gəldim. İstəsəniz də, məni çağıra bilməzsiniz. Sizə nə əzab verir? Yaddaşınız? Əlbəttə, yaddaşınız! Çünki yaddaşınız adlardan ibarətdir. Ətrafınızda gəzişənlərə baxın, kimdir onlar, əlbəttə, sizin üçün heç bir dəyəri qalmayan ad qələbəliyi.
– Amma mən onlara salam verdim, almadılar. – Utandıqlarından döşəyin altında gizlənmiş əllərimi çıxarıb ona göstərirəm.
– Fikir verməyin. Onların sizin salamınıza ehtiyacı yoxdur. Mən çoxlu dil bilirəm. – oğlan bunu deyib ağzını cəhənglərinəcən aralayır və udlağında üst-üstə bitişmiş çiy kotletə oxşayan xeyli dili mənə göstərir. – Bu qız isə bizim sevgilimizdir; – barmaqları qaynaşan əli ilə qızı mənə təqdim edir. – Sizin keçmiş, mənim indiki, oğlumun isə gələcək. Onun da heç bir adı yoxdur, suyun kölgəsi, işığın ləkəsi, vicdanın əzası olmadığı kimi. O, ömrünü uzatmaq üçün sizinlə şəkil çəkdirmək istəyir. Şairlərlə yatmaqdan ötrü ölür.
Qız çantasından qurumuş bir əl çıxarıb mənimlə görüşür. Əli görən kimi xatırlayıram, belə əllərdən mənim evimdə çox olub, sahibsiz əllər… Zərif əllər… Zalım əllər… Sonunda göz yaşı silməkdən başqa heç nəyə yaramayan əllər… Qız əlindəki qurumuş əli üzümə, boynuma sürtüb ərklə keçib bədənimdə neçə vaxtdan bəri boş qalmış yerində oturur, ayağını ayağının üstünə aşırır, qurumuş əli çiynimə qoyub, şəkilin yaddaşına, guya, mənə çox məhrəm olan bir qadın kimi həkk olunmaq üçün saçları ilə özünə doğma bir görkəm verir. Fotoaparat bir anda səssizliyin bakirəliyini pozur.
– Səndən necə də soyuq külək əsir, xəstələnmisən? – Qız üşüyərək çiyinlərini boynuna sıxır.
– Bu külək bizə irsi əsib keçir, atamdan mənə, məndən də oğluma əsəcək. Bu əl səndə nə gəzir? – qurumuş yad əli çiynimdən götürüb baxıram.
– Mən bu əllə çörək qazanıram, onu qaraçı bir dilənçi verib mənə. O, qaraçı qadın deyirdi ki, heç vaxt pula öz əlini açma. Çalış tez-tez başqalaşmağı öyrən. Əllərin, ayaqların, məmələrin hər gün başqalaşmasa, qadın kimi tez adiləşəcəksən. Axı insan hər əməlində belədir, sevəndə də, ayrılanda da, nə bilim, öldürəndə də, mütləq bunu başqası kimi etməlidir. Kiməsə oxşamalısan axı, kimisə yamsılamalısan. Xoşbəxt olmaq istəyirsənsə, ərinə həmişə başqa qadınları xatırlat, bunu anam deyib mənə. Bax, mən sənin yanına rəfiqəmin ayaqları ilə gəlmişəm, – qız bunu deyib donunu qaldırır və bizə rəfiqəsinin ayaqlarını göstərir, amma biz onun üstündə ingilis bayrağının şəkli olan, altındakı xırda qabarıq yarığın cizgiləri aydın sezilən sarı rəngli nazik alt paltarına baxırıq. – Döşlərim isə məndən on yaş kiçik olan xalam qızınındır. Öz döşlərimə süd gəlib, ona görə onları zəhləm gedən bir kişidən doğduğum körpəmə bağışlamışam. Mən axı həm də anayam, zəhləm gedən bir kişidən doğduğum yad bir körpənin anası. Səninlə şəkil çəkdirməyə gələndə başqalaşdım, azadlıq mənə görə, başqalarının ömrünü yaşamaqdır. Bax sən həmişə öz ömrünü yaşamısan deyə belə tez ölürsən. Gör sən nə qədər insanın ömrünü yaşaya bilərdin – o bunu deyib palatada sahil gəzintisinə çıxmış adamları göstərir – amma hələ gec deyil, başqalaşa bilsən, həyat səni bağışlayacaq.
Bu vaxt onun palatadakı çox dil bilən adsız sevgilisi otağın uzaq küncündən cəhənglərini ayıraraq qatbaqat dillərini göstərərək səslənir: “Ört onun üstünü, gəl gedək, indi qabarma başlayacaq, qulları gətirəcəklər”. Qız bədənimdə şəkil çəkdirdiyi yerindən döşəməyə atılır, dərhal itə çevrilir və əlindəki fotoaparatı – içiboş tısbağa çanağını yekə saqqız kimi yumrulayıb əlində oynadan oğlanın ardınca qaçıb gedir. Ondan geriyə döşəmədə qaynaşan bir qarışqa yuvası qalır.
Bir müddət ətrafa sükut çökür, elə bir sükut ki, zamanı yavaşıdır. Bu vaxt qədim külək açıq nəfəslikdən asta-asta otağa dolur, autist uşaq marağıyla masanın üstündəki söykənəcəkli güzgünü uzun-uzadı taqqıldatmağa başlayır, nəhayət, güzgü onun inadkar əyləncəsindən bezir və yavaşıyan zamana uyğun bir astagəlliklə ağır-ağır döşəməyə enərək otaqdakı boşluğun mənzərəsiylə vidalaşa-vidalaşa, axırda üzünü mənə çevirib qüssəli gözlərini üzümdən çəkmədən səssiz bir hüznlə yerə dəyib yavaş-yavaş çiliklənir. Mən güzgünün yerədüşmə və çiliklənmə astagəlliyində palatada zamanın necə ləng keçdiyini görürəm. Ancaq başa düşürəm ki, bu ləng keçən zaman mənim deyil, xəstəxana əcəlinin gündəlik iş vaxtıdır. Əcəl sadistdir, öldürmədən öncə qurbanı ilə əylənməyi sevir. O, əvvəlcə güzgüdəki məni öldürdü. İzdihamdan ötrü darıxıram…
Səhər tibbin qız qarımış bacısı içəri girib gecə necə yatdığımı soruşdu. Dünən onu yorğun və ölüvay gözlərimdə mumiyaya oxşatdığım üçün xəcalət çəkə-çəkə astadan, “yaxşı” dedim, “amma bir ara yuxum qaçdı”. “Eybi yoxdu, keçib gedəcək”, sonra müalicəyə dünən qaldığımız yerdən başladıq; içi cürbəcür məhlullarla dolu şüşələr başımın üstündəki asılqanda yerlərini aldılar, boynumdan, boğazımdan sallanan “vermişellər” qollarımdakı damarlara birləşdirildi, biri ağ, biri mavi iki həbi birdəfəyə atmalı oldum. Hərbi əmrlər kimi, tibbi əmrləri də sözsüz icra edirdim, çünki xəstənin də tibbin əsgəri olduğunu bilirdim, tibdə də hərbdə olduğu kimi ən brinci o ölür. “Darıxanda televizora baxın – tibb bacısı “vermişelləri” emosiyasız peşə vərdişiylə səliqəyə sala-sala dedi. Gülümsədiyimi görüb, əlavə etdi, – düz fikirləşirsiniz, televizor özü də bir xəstəlik mənbəyidir”. “İnsan televizoru öz yerinə yalan danışmaq üçün icad edib. Bir filmə baxmışdım, modern çağın ucqar insanları doğmalarının bir ölüm xəbərini verən televizoru “günah keçisi” olaraq daş-qalaq edirdilər. Sizcə, mən nə vaxta ölərəm bu gedişlə?” – dedim və səsimdəki acizlik tibb bacısının hər gün istismar olunmaqdan kotana dönmüş mərhəmət hissinə dəyib zarafat şəklində özümə qayıtdı. “Qorxmayın, pis adama heç nə olmur. Ən yaxşısı otağın qapısını açıq saxlayım, dəhlizdə gəlib-gedənlərə baxın”. Cavabımı gözləmədən şığıyıb qapını açdı…
Mən onu da bu zaman gördüm. Üzbəüz palatadakı tək çarpayıda alnında bir gözü olan üzsüz bir adam oturmuşdu; sifəti yox idi, boynunda şərfə oxşar bir atqı vardı. Saçlarını arxaya daradığından tək gözü ilə hara baxdığı daha aydın görünürdü: o düz mənə baxırdı. Bu nə məxluq idi belə? Sifətini müharibədə qəlpəmi aparmışdı, ya anadan belə bədheybət doğulmuşdu? Gözümü onun tək gözündən çəkmədən tibb bacısından “Ona nə olub?” – soruşdum. Görünür, bayaqdan maraqla təkgözlü qapıqonşuma baxdığımı hiss edən tibb bacısş şüşələrdən damarlarıma xəsisliklə daman damcıları seyr edə-edə dedi: “Arvadı ilə dalaşıb, özünü öldürmək istəyib, silahı altdan çənəsinə düzgün tutmadığı üçün güllə sifətini dağıdıb, bircə gözü sağ qalıb”. “O düşünə bilir?” “Hə, beyni sağ-salamatdır, ancaq danışmaq üçün ağzı, dili, dişləri yoxdur”. “Bəs yeməyi necə yeyir?” “Həkimlər udlağına aparat yerləşdiriblər, ordan hər şeyi horra şəklində veririk”. “Bəs necə nəfəs alır?” “Həkimlər boğazından deşik açıblar”. “Bütün ömrünü xəstəxanada yaşayacaq?” “Yox, bu hadisə keçən il olub, indi qayğıkeş arvadı gətirib ki, ona üz qoydursun, öz xoşuna gələn bir meyidin sifətini. Arvadı səhər burda idi, indi xoşuna gələn ideal bir kişi sifəti seçmək üçün meyitlərə baxmağa gedib”. Tibb bacısı təzyiqimi ölçdüyü müddət ərzində üzsüzdən gözümü çəkmədən – o da tək gözünü mənə zilləmişdi – onun haqqında bunları öyrənə bildim. “Gecələr də burada qalır?” – bəlkə də, içimi bürüyən qorxu səsimdə hiss olundu deyə tibb bacısı təzyiqölçəni çırtaçırtla qolumdan aça-aça: “Elə qorxunc görünməyinə baxmayın, yaxşı adamdı, paradoksal olaraq, həm də varlıdır”, dedi. “Bilirəm, – dedim, – özünü öldürmək istəyənlər, adətən, pis adamlar olmurlar”. Amma tibb bacısının onu “yaxşı adam” adlandırması təpəgöz qonşumun bütün mifik ecazkarlığını məhv etdi. Ağ xalatının altından cizgiləri sezilən alt paltarının dar ölüçülərinə baxa-baxa tibb bacısından xahiş etdim ki, arxasınca qapını örtsün. Az əvvəl qorxa-qorxa baxdığım bu üzsüz məxluqun sıradan bir “yaxşı adam” olduğunu öyrənincə ona olan bütün marağım öldü. Özünü öldürməyi belə düz-əməlli bacarmayan bu yarıtmaz oğlu yarıtmazla göz-gözə gəlmək istəmədim daha. Mənim “yaxşı adama” deyil, mifə, möcüzəyə ehtiyacım vardı.
Paltar şkafının qapısı taybatay açılır və içəridən dərisi fındıq qabığı rəngində olan saysız-hesabsız yarıçılpaq Misir qulu çıxıb dəhlizə, ləpədöyəndən xeyli aralı dayanmış yelkənli gəmiyə doğru axışır. Qaynaşan əllərində ölü ilanlar tutmuş atlı qarışqalar onları qamçılaya-qamçılaya gəmiyə qovurlar. Başçı qarışqa kənarda dayanıb qul izdihamını uzunsov gavalıya oxşayan gözləri ilə diqqətlə izləyir. Birdən o sərt hərəkətlə qulların arasından qoca bir əlləngəni dördəlli yaxalayıb kənara, mənim üstümə tullayır, qulun başı çarpayının ayağına dəyir, burnu qanayır.
Qul mənə yalvarır ki, onu öldürüm.
– Mən dinə inanan adamam. Bizim tanrı öz bəndələrinə ikinci, üçüncü və bundan min dəfə gözəl həyat vəd edir. Məni öldürün ki, ikinci dəfə həyata ağa, heç olmasa, gəmi aşpazı kimi gəlim. Mənim xilasım yalnız ölümdədir. Bu qul taleyi mənimki deyil, məndən əvvəlki zavallınındır. Mənim taleyim məni ölümüdən sonra gözləyən taledir. Mən başqasının taleyini yaşamaqdan bezmişəm, öldürün məni, xahiş edirəm.
– Yaxşı, öldürərəm, amma sən də mənə de ki, o qulları qamçılaya-qamçılaya atlı qarışqalar hara apardılar?
– Deyirlər, bizim fironun Musa adlı bir məmuru Misirdəki bütün yəhudiləri başına yığıb dənizi yararaq o taya keçirib, dənizi yardığı yerdə də dərin bir xəndək qazdırıb, bu da fironu qəzəbləndirib, əmr edib ki, qulları yarılmış dənizin ortasındakı xəndəyə doldursunlar, qoşun onların üstüdən keçib özünü peyğəmbər elan etmiş bu bürokratı və onun üsyankar xalqını cəzalandırmağa yollansın. Bu qədər bilirəm, indi isə öldürün məni, nə qədər ki, atlı qarışqalar geri gəlməyiblər, məni öz taleyimin arxasınca yola salın.
Mən pəncərəni açıb qoca qulu yeddinci mərtəbədən çölə itələyirəm, ona azadlıq verirəm və qul azadlıqda ölür.
Qapı açılır, otaqdakı külək oğru pişik kimi cəld pəncərədən çölə atılır, palatanın pəncərəsi bərkdən çırpılır, mən diksinib oyanıram.
– Siz ayaqüstə durmusunuz? Olmaz! Siz sirrozsunuz! Hər an komaya düşə bilərsiniz! Tərpənmək olmaz! Yerinizə uzanın! Mən tibb bacısıyam, iynələrinizi vurmalıyam, uzanın!
Üç müxtəlif ağrı. Tibb bacısı spirtli pambıqla ovxalayıb iynələrin ağrısını bir-bir ovudur. Gözəgörünməz yaralar alkoqoldan məst olur. Mən az əvvəl otaqda baş verənləri ona danışmaq istəyirəm, o, deyəsən, hər şeyi bilir:
– Bir müddət sayıqlamalarınız olacaq, hallüsinasiyalar görəcəksiniz, alkoqol depressiyasının əlamətidir, sağaldıqca çəkilib gedəcək. Gözlərinizin rəngi necə də sarıdır. Niyə bu qədər içirdiniz ki?
O mənim gördüklərimi qarabasma adlandırır. Hiss edirəm ki, söhbətimiz alınmayacaq, suala başdansovdu cavab verirəm:
– Orada hamı içirdi.
Otağa başqa bir həkim daxil olur, bu dəfə pəncərədən qovulanda qapıdan girən küləklə birgə. Hərəmizə bir salam verir. Hiss edirəm ki, tibb bacısına verilən “salam”, mənim “salam”ımdan daha ümidli səslənir:
– Gecə yenə xəstəxana ilə bağçanın arasında su borusu partlayıb. Fəhlələr dərin bir xəndək qazıblar, keçmək mümkün deyil. Xəstəxananın arxasından hərlənib gəlmişəm. – Həkim danışa-danışa əlinin birini qarnımın üstünə qoyub o biri əlinin barmaqları ilə taqqıldadır. – Qarın boşluğuna su yığılıb, xaric etmək lazımdır.
Üç gün ac və susuz qalacağım barədə xəbərdarlıq edildikdən sonra, günorta qarnıma həkimlərin “katric” dediyi rezin borular taxılır və elə ilk saatda on litrə yaxın su axıb plastik torbalara dolur. Çarpayının yanına uzanıqlı halda işəyə bilməyim üçün üstünə ölçü rəqəmləri yazılmış xüsusi qab qoyulur. Artıq palatada ani ölüm haqqında pıçapıçlar dolaşır. Heç bir arzum olmadığı üçün heç bir qorxum da yoxdur.
Kimsə utana-utana qapını döyür:
– Gəl!
Uşaqlıqda kənddə bizə tək əllə qoyun qırxmaq, çayda at çimizdirmək, tüstü ilə yuvada tülkü, canavar boğmaq öyrədən çoban Canpolad içəri girir. Utana-utana gəlib yanımda oturur.
– Hə, çoban, niyə utanırsan, üzünü niyə yana tutmusan?
– Mən ölən adama baxa bilmirəm… – qəfildən boğulub hönkürür, qəfildən də susur.
– Qorxma, pis adama heç nə olmur, bura necə gəldin, içəri heç kimi buraxmırlar axı?
– Atla girdim, heç kim şübhələnmədi. Atı pilləkənin tutacağına bağlamışam. Arvadım doğur, fikirləşdim burada hamı səni tanıyır, gətirim sənin yanında doğsun.
– Sənin arvadın yox idi axı?
– İndi də yoxdur, başqasının avradıdır, mənə urcah olub.
– Bəs qoyunlar?
– Gələndə qoyunları Allaha tapşırmışam.
– Yaxşı, dur gedək.
– Bəs sənin qarnın? Onu deşiblər axı.
– Mənim qarnım indi o yerdə gördüyün sarı su dolu torbadır, burada qalacaq. Atla getsək, navaxta çatarıq?
– Gün əyilənə.
Kənd yolu. Çoban qabaqda diziylə-çomağıyla sürünü dəhmərləyir. Mən isə hamilə qadını uzatdığımız ot döşənəkli arabaya qoşulmuş atın yüyənini darta-darta onun arxasınca gəlirəm. Çəpinə düşən gün işığı sifətimizi yandırır. Başımıza yaşıl biyandan çələng qoymuşuq. Çoban sürünü də şəhərə gətirir, Allahın ümidinə güvənmir. Sürü ləng yeriyir, sanki ətrafımızda yastı, nəhəng boz bir nohur yırğalanır. Hər tərəfdən buğlanan, çürüntü iyisi verən lehməsində bir sürü qoyunun boğulduğu bataqlıqla əhatə olunmuşuq. O, ləng tərpənişi, pis qoxusu ilə çoxayaqlı, yastıbədənli, nəhəng, başsız bir canlıya bənzəyir. Sürünün qoxusu, günortanın istisi, zahı qadının iniltisi tuluqda götürdüyümüz suyu belə bulandırıb. Çoban qan-tər içində yerə yapışmış sürünü arxadan itələyir, qoyunları götürüb bir-birinin üstünə atır. O, indi, sadəcə, sürünün arasında bir cığır açmaq istəyir ki, mən atarabadakı hamilə arvadını irəli apara bilim. Bu isə mümkün deyil, qoyunlar sanki qadının qarnındakı uşağın doğulmasını istəmir, getdikcə daha da sıxlaşırlar. Çobanın əsəbiləri dözmür, ucudüyünlü klassik çomağıyla bir neçə tərs qoyunu vurub öldürür, ancaq yolu açmaq mümkün olmur, sürü tərpənmir.
Bu vaxt qarşıdan tozanaqlaya-tozanaqlaya iki atlının bizə doğru çapdığını görürük. Çoban əlini gözünün üstünə qoyub baxır və deyir:
– Quldurlar olsa, batdıq, bizi öldürəcəklər, arvadı və sürünü aparacaqlar.
İsti külək atlılardan qabaq onların at tərinə qarımış qoxusunu gətirir. Mən tər qoxusunun içindən qadın ətrinin qoxusunu dərhal ayırd edirəm; bu səhər mənə iynələr vuran tibb bacısının üstündən gələn qoxudur. Budur, toz-tozanaq əsib keçir, içindən at belində mənim həkimim və tibb bacısı peyda olur. Onlar sürünün qarşı tərəfində dayanıblar. Yolun sağı sıldırım, solu uçrum olduğu üçün sürünün yanından keçib yanımıza gələ bilmirlər. Həkim:
– Siz burda nə gəzirsiniz? Sizi axı dövlət başçısının göstərişi ilə bizim xəstəxanaya yatırıblar! Başa düşürsünüz nə etdiyinizi?
– Mən onlara kömək etmək üçün gəlmişəm. – Çobanla arvadını göstərirəm. – Qadın doğur, onların uşaqları yoxdur, bu birinci övladlarıdır, özü də bu arvad çobanın öz arvadı deyil, başqasınındır, hətta doğulan uşaq da başqasının olacaq.
– Mən bu barədə haradasa oxumuşam, ya da filmə baxmışam. – Tibb bacısı sürünün üstündən boylanıb gülümsünür. – O uşağın atası çoban deyil, uşaq böyüyəndən sonra əsl atasını axtarıb tapacaq. Orada belə deyilirdi.
– Bunu sonra aydınlaşdırarıq, fikirləşin görək yolu necə açaq, sürü getdikcə çoxalır, baxın, burda bir qoyun əkiz bala doğub, indi onları yalayıb qurudur. – Həkim selikli quzulardan birini əlinə götürüb bizə göstərər. – Sürü balalayır, bir azdan bütün yol, bəlkə də, bütün dünya bir-birinı sıxılmış qoyunlarla örtüləcək.
– Canavara ehtiyac var. – Çoban onlara doğru bağırır, sürünün çoxalmasının qarşısını yalnız o ala bilər, biz acizik. Sürü bir yerdə durdusa, bütün qoyunlar doğmağa başlayır, sürü bir yerə cəmləşəndə həmişə artıb-törəyir. Canavar gəlməlidir ki, onu dağıdıb pərən-pərən salsın. Gəlin birlikdə ulayaq, bəlkə, yaxınlıqda yuvası var, səsimizi eşidər.
Ağız-ağıza verib canavar dəstri ulayırıq, amma bürkü səsimizi o saat batırır. Boğazımız quruyur. Heç bir əlac yoxdur, nə geri qayıda, nə irəli gedə bilirik. Bu vaxt uçrumun o biri tərəfindəki dağ yerindən tərpənir, ya da biz ilğım görürük. Diqqətlə baxırıq, yox, bu nə ilğımdır, nə zəlzələ. Dağ tərpənir və getdikcə nəhəng insan başına oxşayan bir görkəm alır. Onun çöhrəsində peşmanlıq dolu bir müdriklik var. Nəhəng, meşə saçlı baş özünü sağa-sola basıb yerini rahatlayır və birdən ağaclı, kol-koslu bığ-saqqalı tərpənir:
– Çoban, tanıdınmı məni?
– Tanıdım, tanıdım, taleyimin sahibi. – Çoban acıqla cavab verir.
– Sənə demişdim axı, sənin hər şeyin mənimdir, özün də, sürün də, arvadın da, arvadının qarnındakı körpə də. Sən niyə mənə inanmırsan, çoban oğlu çoban?
– Sənin də gücün elə mənə çatır. Mağarada yaşayan, onun-bunun lazımsız arvadı ilə evlənən, illər uzunu yolunu gözlədiyi övladını sağ-salamat dünyaya gətirmək üçün ömründə bircə dəfə şəhərə yollanan kimsəsiz bir çobana. Şit pendirdən quru çörəkdən başqa heç nəyi olmayan süfrəmə belə şəriksən. Adını da Tanrı qoymusan. Get, bir varlının qapısını döy, de ki, mən Tanrıyam, bir tikə çörək verin, görüm üzünə qapı açan olacaq.
– Çoban, mənim moizə oxuyanlarım çoxdur. Hamısından da zəhləm gedir. Tanrının sənin süfrənə göz tikməsinə sevinmirsən, çoban?
–Yox, sevinmirəm, min bir əziyyətlə bəslədiyim sürünü bir dəfə sənə əmanət edib yuxuladım, hamısını canavarlarına yedirtdin.
– Mənimi yeməliydi, yazıq canavarım? Amma həmin il sağ qalan qoyunlarımız üçəm doğdu, çoban, insafın olsun.
– “Qoyunlarımız”, “arvadımız”, “uşağımız”… Mən sabah yıxılıb ölsəm, yadına da düşməyəcək bu sürü, bu arvad-uşaq. – Çoban əsəbiləşir.
– Onda mənim oğlumu ver, çıxım gedim, arvad da, sürü də sənə qalsın. – Nəhəng baş çobanın tərsliyini görüb söhbəti bağlamaq istəyir.
– Necə yəni “mənim oğlumu?!” – çoban ayağıyla qoyunları aralaya-aralaya sıldırımın kənarına, nəhəng başın üstünə yeriyir.
– Sən o qadınla ilk gecə yatanda o, çoxdan hamilə idi.
– Yalan danışırsan! O, bakirə idi. Sən mənim arvadıma şər atırsan. Bakirə qadın necə uşağa qala bilər? – Çoban səsini başına atır.
– Mənə inanmırsansa, həkimlərdən soruşaq, onlar səndən fərqli olaraq oxumuş adamlardır. – Nəhəng baş bayaqdan sürünün o biri üzündə bu gurultulu söhbətə donub-qalan həkimlə tibb bacısına baxır. – Doktor, bu çobanı siz başa salın, bakirə qadın uşağa qala bilər, ya yox?
Tibb bacısı nəhəng başın diqqətini özünə cəlb etmək üçün cəld ayağının yanında oynayan ağ bir quzunu qucağına alıb sığallamağa başlayır. Həkim boynundan asdığı eynəyini gözünə taxır, atının yüyənini yəhərin qaşına keçirib izah etməyə başlayır:
– Tibbdə belə hallara rast gəlmək heç də nadir hadisə deyil. Qızlıq pərdəsi – tibbdə ona “himen” deyirlər – ayrı-ayrı qadınlarda müxtəlif quruluşa malikdir. Bəzi qadınlarda əzələ təbəqəsi üstünlük təşkil etdiyi halda, bəzilərində membranoz, yəni kövrək quruluşlu olur və asanlıqla yırtılır. Ədələvi quruluşa malik olan və dərində yerləşən “himen”in ehtiyatlı cinsi əlaqə ilə yırtılmamaq ehtimalı böyükdür. Hətta təcrübəmdən çıxış edərək deyə bilərəm ki, bəzi hallarda qadın ilk uşaq doğana qədər himen tamlığını qoruyub saxlaya bilir. Himen üzərində anadangəlmə dəlik vardır ki, aybaşı qanaxması bu dəlikdən xaric olunur. Daxilə nüfuz etməyən cinsi yaxınlıq zamanı həmin dəlikdən qızlıq pərdəsini zədələmədən spermanın uşaqlığa keçib yumurta hüceyrəni – oositi mayalandırması və hamiləliyin baş verməsi mümkündür. Ona görə də Tanrının dediklərində həqiqət var, çoban qardaş.
Çoban həkimin dediklərindən qorxuya düşür və qoyunların arasında diz çöküb nəhəng başa yalvarır:
– Bütün sürümü sənə verirəm, amma mənim oğlumla, arvadımla işin olmasın, mən onları götürüb sənin olmadığın ölkələrə gedəcəyəm. Daş daşıyaram, daş yonaram, əlimin qabarı ilə özüm oğlumu böyüdərəm.
Nəhəng baş alıcı gözüylə heç kimə aman vermədən yuxarıdan-aşağı qoyunları sayıb deyir:
– Yaxşı, mən razı. Ancaq sən mənə bir can borclu qalırsan, səbrim böyükdür. Sən çobansan, oğlun da çoban olacaq. O zaman öz sürüsündən bir quzu kəsib mənə olan can borcunu ödəyər. Ödəməsə, onu edam etdirəcəyəm!
Dərhal dekoratorlar ətrafımızda dekorasiyanı dəyişirlər. Biz indi qədim Misirdə, Nazaret kəndindəyik. Çobanın oğlu pəyədə doğulur, kinomatoqrafik sürətlə böyüməyə başlayır. Onun böyümə sürətinə uyğun olaraq dekoratorlar səhnənin görünüşünü tez-tez dəyişirlər. Uşağın iki yaşı var, ailə qaranlıq mağarada gizlənib, yanlarında məyus baxışlı, fikirli bir uzunqulaq da var. Mağaranın yerləşdiyi dağın ətəyindəki Nazaret kəndində gecədir, qəfildən kəndə çaxnaşma düşür, şivən qopur, əsgərlər evlərə soxulur, nizələrinin ucuna keçirdikləri çağalarla çölə çıxırlar, zireh geyimli başçı üst-üstə qalaqlanan çırpınan çağaların sayını əlindəki dəftərə qeyd edir, yaddan çıxan olmasın deyə ayağı ilə çığırışan çağaları qaldırıb altdakıları bir də sayır. Arvadlar fəryad içində özlərini yerə sürtürlər, kişilər öldürülmüş qanlı çağaları başçı gedəndən sonra bağırlarına basıb ağlaşırlar.
Səhnə dəyişir. Bir yeniyetmə qoyunların arasında dolaşır, çoban olduğu geyimindən bəllidir. Qoca anası ona bir vaxtlar atası ilə tanrının görüşdüyü əhvalatı danışır:
– Sən onun istəyini yerinə yetirməlisən, öz süründən bir quzu aparıb can borcunu qaytarmalısan, yoxsa sənə acı bir bədbəxtlik üz verəcək. O, atanla belə şərt kəsib. Sən atanın tanrıya olan borcunu ödəməlisən.
– Ana, mən necə öz quzumu aparıb öz əlimlə şaqqalayım? Qoy o, bizdən başqa bir şey istəsin.
– Sən doğulanda biz yolda idik, köçürdük. Atanın böyük sürüsü vardı. Sıldırımlı bir aşırımda sürü yolu bağladı, biz nə irəli gedə, nə geri qayıda bilirdik. Sürü sənin doğulmağını istəmirdi. Atan aciz idi. O gəldi, yolu açdı. Biz səni ona borcluyuq, oğul. Sürüyə etibar yoxdu. Yadında saxla, sürü mütilərin könüllü ittifaqıdır, sürüdəkilər gücsüzlüyünü boynuna almaq istəməyən acizliyin qəzəbli övladlarıdır, sürünün sədaqəti qorxuludur, oğul. Sürü qurban vermək üçündür!
Anası oğluna Tanrının, o nəhəng başın can bazarının yerini deyir. Gənc adam heybəsini və sürüdən bir quzu götürüb onun can bazarına yollanır. Dekorasiya sürətlə dəyişir. Yerusəlim, baş məbədin həyəti. İnsanlar sevinc və gümrahlıq içində divanə kimi kirli qana və yanıq qoxulu tüstüyə boğulan həyətdə ora-bura qaçışırlar. Hər kəs əlindəki göyərçinləri tonqala atıb yandırmaqla və ayaqlarının arasında saxladıqları qoyunların yerə yıxıb başını ucadan dualar oxuya-oxuya kəsməklə can borclarını ödəyir. Gənc adam ömründə ilk dəfə bu qədər torpağa bulaşmış qan, tonqalda çırpına-çırpına yanan ayağıbağlı göyərçin görür. Qanın və tonqalın rəngi onu dəhşətə gətirir. Mərhəmət istəyi insanları mərhəmətsiz cəlladlara çevirib. O öz quzusunu qoltuğuna vurub dəhşət içində məbəddən qaçır. Çölün ortasında bir sürüyə rast gəlir. Bu onun öz sürüsüdür və sürünü tərpənən qayalardan düzəldilmiş nəhəng bir baş otarır. Nəhəng baş onu görcək gülümsəyərək soruşur:
– Çoban, bu qoyunlar sənindir?
–Hə.
–Bəs o quzunu hardan oğurlamısan?
–Oğurlamamışam, öz quzumdur. Atamdan bir can borcu qalıb mənə, onu qaytarmağa aparmışdım.
–Bəs niyə qaytarmadın?
-–Orada hamı can borcunu qaytarırdı, amma başqalarının canı ilə. Mən öz borcuma görə başqasının canına qıya bilmərəm. Günahdı.
–Onda öz borcunu necə ödəyəcəksən?
–Mən öz can borcunu öz canı ilə ödəyən ilk insan olacağam.
–Xanım, televizoru gecə siz söndürmüsünüz?
–Yox, bəyəm onu düzəldiblər ki? Dünən siz yatanda yoxladım, o xarab idi. – Tibb bacısı təəccüblənir.
–Yox, axşam göstərirdi, İsa peyğəmbər haqqında yaxşı bir film verirdilər, nə vaxt yuxu tutub yatmışam, xəbərim olmayıb, işləyə-işləyə qalıb xarab olub yəqin.
–Düzəldiblərsə, lap yaxşı, darıxmazsınız daha. – Tibb bacısı danışa-danışa qarnımdakı deşiklərin sarğılarını yeniləyir. – Yaranız qıraqlarından su buraxır, yəqin, tikişi boş atıblar. Sidiyə rahat çıxırsınız? Evlisiniz? Bu qədər niyə içirdiniz? Mənim ərim də içir, mədəsi yaradır, hər gün acqarına çiy kartof şirəsi çəkib içirirəm ona. Arvadınız yanınıza niyə gəlmir? Boşanmısınız?
O burada yaşamır.
–Bəs harda yaşayır?
–On yeddinci əsrdə.
–Başa düşmədim.
–O rəssamdır, on yeddinci əsr Barokko estetikasının dəlisidir, ona görə İtaliyaya köçüb.
–Siz niyə getmədiniz?
–Mən aid olmadığım yerdə yaşamağı bacarmıram.
–Guya bura aid olduğunuz yerdir?
–Bilmirəm, guya kim öz vətənində doğulur ki?
–Bu, mənim ağlıma gəlməmişdi. – Tibb bacısı gecə qarnımdan yığılan suyun həcmini ölçür. Gün ərzində içdiyim su və çayın miqdarı ilə maraqlanır. Məni xarab televizorun dərdi götürüb; doğrudanmı, o xarabdı? Yoxsa filmə yuxuda baxmışam? Axı mən özüm də o filmdə oynayırdım, çobanın həmkəndlisi rolunda. Bəlkə, bu, sadəcə, tibb bacısının dediyi növbəti qarabasmadır. Qarabasmalarda süjet olmur axı. Fikirlərim də aqibətim kimi tutqundur.
– Uşaqlıqda sarılıq keçirmisiniz? – tibb bacısı soruşur.
– Yox, indiyə kimi yalnız bir dəfə xəstəxanada yatmışam, orta məktəbdə oxuyurdum, üzüm oğurluğuna gedəndə gözümə tikan batmışdı.
– Gözə də tikan batar? – tibb bacısı ələ salındığını zənn edib inciməyə hazırlaşır. Mən onun inciməməsi üçün tez cavab verməliyəm:
– Hə, xanım, o vaxt sovet imperiyası hələ dağılmamışdı, bizim tərəflər ucu-bucağı olmayan üzüm bağları ilə örtülü idi. Bu səliqəli meşələri imperiya əkib qoruyurdu. Biz isə balaca üzüm oğruları idik. Bizim olmayan dövlətdən əlimizə keçəni oğurlamağı qəhrəmanlıq bilirdik. Ayağımız yer tutandan oğurlayırdıq. Bir dəfə bağ gözətçisi bizi atla qovanda, at arxamızca gələ bilməsin deyə tikanlı kolluqla qaçmağa başladıq. Tikan gözümə o zaman orada batdı.
– Yox, sizdə sarılıq xəstəliyinin əlamətləri var. Gecələr qarabasmalar, hallüsinasiyalar görürsünüzmü?
– Hallüsinasiya necə olur?
– Gözlə görünən yuxu kimi. Xəstə bu yuxu zamanı oyaq olur, özü öz yuxusunda canlı iştirak edir. Hallüsinasiya zamanı yuxu xəstəni deyil, xəstə yuxunu idarə edir, orada baş verən hadisələrin axarına təsir edə bilir.
Tibb bacısına qulaq asdıqca qorxudan boğuluram. Qırtlağımda kükürd tamı hiss edirəm. O, tonometrin qulaqcıqlarını boynunun ardına keçirib danışa-danışa televizor quraşdırılmış divara yaxınlaşır. Ekranın altındakı düymələrin bir-ikisini qurdalayıb televizorun işləmədiyini görüb bic-bic gülümsəyir və: “Bu gün yanınıza bir xəstə yerləşdirəcəklər, daha darıxmayacaqsınız”, – deyir, sonra iti addımlarla otağı tərk edir.
Mən isə bu gecə özümün də rol aldığım postmodern filmi və bir gün əvvəl öldürüb azad etdiyim qulu xatırlayıram; yox, tibb bacısı təcrübi yolla əldə edilib kitablara köçürülmüş sabit həqiqətlər haqqında danışır. Mən isə həqiqətlərin “göy qurşağı”na dolaşmışam. Görünür, bütün insanlar ölümqabağı bu göy qurşağına urcah olurlar; bu qurşaqda həyatla yuxu, tarixlə zaman, gerçəkliklə təxəyyül arasındakı sərhədlər itir. Həqiqətlərin karnavalı başlayır və insan bu dünyanı karnaval bayğınlığı içində tərk edir. Mənim karnavalım başlayıb.
Günorta yeməyindən əvvəl doktor gəlir, yanında da tibb bacısı. Doktor gündəlik göstəriciləri yoxlayıb deyir:
– Gecələr necə yatırsınız, qorxu hissi, yaxud yuxusuzluq olmur ki? Hə, bir də narahat olmayın, bu gün gəlib televizoru düzəldəcəklər.
Cavabımı gözləmədən tibb bacısına bir neçə yenə dərman adı deyir və əlavə edir ki, bu dərmanlar elə bu gündən müalicə menyusuna daxil edilsin. Sonra o, yalnız xəstələr üçün hazırladığı və eynək kimi həmişə cibində gəzdirdiyi, nə ölümü, nə də həyatı ifadə edən peşəkar təbəssümü ötəri vərdişlə üzünə taxıb mənə göstərir və tez də qaytarıb döş cibinə qoyur. Otaq boşalır.
Demək, televizoru düzəldəcəklər. Otaqda əsl ünsiyyət bazarı yaranacaq; xəstə yalqızlığım həsrətini çəkdiyi izdihamla qovuşacaq. Yaraların tez sağalanı, qəhrəmanların gec öləni, bəzən isə heç ölməyəni, şərin həmişə məğlub olanı, aşiqlərin ən sədaqətliləri, müharibələrin ən ağrısızı, prezidentlərin ən alicənabları, tanrıların ən çox kitab yazanı bir azdan bu balaca qutunun içində bir-birinə qarışacaq və məni əyləndirəcəklər. Televizor alternativ dünyadır. Qonşu palatadakı üzsüz ərinə meyitlərdən üz seçən, beləliklə, xəyalındakı ideal kişi obrazını skalper və iynə-sapla da olsa yaratmaq istəyən ərli qadın kimi insan da təxəyyülündə və təsəvvüründə canlandırdığı ideal dünyanı bu qutunun içində yaratmaq istəyir. Ekran yaranan gündən hamı ona can atır, bu dünya özünü televizordakı dünyaya baxıb tarazlayır, sevgilisini, qəhbəsini, ərini, oynaşını, xoşbəxtliyini, faciəsini, geyimini, saç düzümünü, ayaqqabısının rəngini ekrandakı dünyaya uyğun seçir. Ekranda məzar da mavzoley effekti yaradır. Hətta bizim müsəlman ailələrdə televizorlar xarab olanda insanlar, insanlar öləndə televizorlar yas saxlayırlar. Mən isə artıq iki dünya arasındakı bu seçimlərdən məhrumam.
Qapının səsi fikrimi yayındırır. Otağa daha bir xəstə gətirirlər. Üstünə örtdükləri mələfənin formasından ayırd edirəm ki, xəstə qoca bir kişidir, ya ürəyinin, ya da mədəsinin ağrısından köhnə ayaqqabı tayı kimi ikiqat büzüşüb yatır. Həkimlər ehtiyatla “tibbi xəzinəni” yerbəyer edib gedirlər. Bütün baş verənlərə mən divardakı televizorun qara ekranında baxıram. Ekranda hadisələr otaqdakından daha dramatik və inandırıcı görsənir.
Həkimlərin arxasınca otağa salamsız-kalamsız arıq bir Karl Marks daxil olur; televizor ustasıdır, o da eynən həkim kimi davranır. “Xəstəsinin” ora-burasını qurdalayır, qulağını kürəyinə söykəyib içalatını dinləyir, öz-özünə “işləyəcək” deyir, bu söz beynimdə “yaşayacaq” kimi assosiasiya olunur.
Nəhayət, ekran açılır, bəxtimdən kamera ucqar və qədim bir qəbiristanlıqda gəzib dolaşır. Acıqlı bir təpəgözün nə vaxtsa daş-qalaq edib dağıtdığı kəndə bənzəyən köhnə qəbiristanlığa baxa-baxa düşünürəm ki, özü də əllərini belinə qoyub kənardan gördüyü işə tamaşa edən bu arıq Karl Marks materialist bir eşşəkliklə mənə qəbir seçimində kömək etmək istəyən bir məzar dəllalıdır. Əmənəə olan məzar nümunələrini təqdim edir ki, zövqümə uyğun olanını seçim. Mən isə ona qəbiristanlığın daşla ifadə olunmuş ölü bir kasta sistemi olduğunu deməkdən özümü güclə saxlayıram. Handan-hana usta bayaqdan xəstəyə qəbiristanlıq göstərən eşşəkliyinin fərqinə varır, tezbazar kanalı dəyişib aradan çıxır.
– Niyə qabaqcadan xəbər verməmisiniz? Kafir bizanslıların dəstələri hər yerdə pusqu qurublar, öldürə bilərdilər sizi.
– Biz iki nəfər idik, o, yolda sufilərə qoşuldu, onların ləngəsinə çəkilib tərki-dünya oldu. Mən isə gəlib bura çıxdım, sizin yanınıza, Leyli və Məcnunun vətəninə.
– Söz-söhbət sizə də gəlib çatıb? Ağır dərddir. Atasının dörd arvad almasına qarşı çıxdı, nişanını qaytardı, evlənməkdən imtina etdi. İndi də özünü eşq peyğəmbəri elan edib, düşüb səhranın canına.
– Bəs bizdə danışırlar ki, guya valideynləri razı deyillər evlənmələrinə, guya qızı varlı bir ərəbin oğluna vermək istəyirlər?
– Boş söhbətdir, Məcnun peyğəmbərimizin qoyduğu şəriətə qarşı çıxıb, kişilərin dörd arvad almasına üsyan edib. Buna görə də atası və tayfası onu cəzalandırıb, ondan hamı üz çevirib. O da hamıdan üz çevirib ki, şəhvətinin, nəfsinin qulu olan insanlarla yaşamaqdansa, yalnız ac olanda ovlanan, ancaq övlad sahibi olmaq üçün cütləşən heyvanlarla yaşamaq daha uca məqamdır. O bizi təhqir edib. Bütün müsəlmanları. Biz ərəblərdə arvadların qonağa qulluq etməsi qadağandır, gözləyin ikimizə də su gətirim.
O bunu deyib bayaq mən gələndə qadınların tələsik yoxa çıxdıqları kələ-kötür qapının yerindən asılmış kilimin qırağından, yəqin ki, bədəvi mətbəxinə keçir. Mən isə otağa göz gəzdirirəm. Bu arxa hissəsi gil təpəyə qazılmış, evdən çox genişləndirilmiş mağaranı, yolüstü daldanacağı xatırladan, heç bir pəncərəsi olmayan, bayırdan qapı əvəzi kilimlə gizlədilən bir yerdir. Otağın sarı gillə suvadılmış çılpaq divarlarına vurulan kəsik budaqlardan gündəlik işlədilən əşyalar, geyimlər və bir-birinə bağlanmış üç-dörd soyuq silah asılıb. Küncün birini divara doğru qazıb, yorğan-döşəyi yığmaq üçün iri bir oyuq düzəldiblər. Döşəmə başdan-ayağa dəvə yunundan toxunmuş naxışsız xalçalar və cürbəcür dəri parçaları ilə örtülüb. Əgündəlik işlədiləəcnunun da belə bir evdə böyüdüyünü və belə bir ailədən imtina etdiyini fikirləşəndə onun Leylini çıxmaq şərtilə, elə də çox şey itirmədiyini düşünüb öz-özümə gülümsəyirəm, ancaq divarda Əzrayıl qaşı kimi çatılmış polad xəncərlərin zəhminə tuş gəlib qəfil özümü yığışdırıram ki, bura səhradır, mən isə yeddinci əsrdəyəm.
Bədir – allahın adlarından birini daşıyan ərəb kişisi – əlində iki gil cam tutaraq kilimin arxasından çıxır, camlardan birini mənə verir və oturmaq üçün mütəkkələr olan küncü göstərir. Dəvə qoxulu mütəkkələrə dirsəklənirik. Bu vaxt qapını əvəz edən kirli palazın ətəyi öz-özünə dikəlməyə başlayır, deyəsən, otağa başqa bir canlı da buyurur, əvvəlcə palazın altından onun qabaq ayaqları, sonra başı, nəhayət, bütün bədəni görünür; bu uzun ayaqları zəifliyindən ərişdəyə bənzəyən dəvə balasıdır. Zavallı köşək o qədər arıq və əyri-üyrü görsənir ki, elə bil beş-altı gününü hansısa nəhəng ilanın qarnında keçirməli olub. Sallaq dodaqlarından, zığlı gözlərindən selik axır. Addımlamaqdan daha çox döşəmədən tuta-tuta yeriməyə bənzəyən qocafəndi hərəkətlərlə bizə yaxınlaşır. Dodaqlarını sahibinin üz-gözünə, üst-başına sürtməyə başlayır. Bədir onun əyri boynunu, sütül güvəclərini sığallayır və danışmağa başlayır.
– Zeydin atası tayfanın sayılıb-seçilən adamlarındandır, dinimiz uğrunda müharibələrdə iştirak edib. Bu müharibələr ona yaxşı şan-şöhrət və yaşıl vadilər, dəvə sürüləri bəxş edib, onun hərəmlərinin və qullarının arasında hər millətdən var. Deyilənə görə, Zeydin anası düşmən bizanslılardan əsir götülümüş bir ailənin qızıdır. Müxalif onu pulla alıb, o qədər gözəl qız olub ki, özünə hərəm edib. Zeydin beynini dolduran, atasına qarşı çıxaran da odur.
– Axı bizə gəlib çatan söz-söhbətlərdə belə şeylər yoxdur, orada yalnız özünü eşqə fəda etmiş gəncdən danışılır.
– Siz ərəbləri yaxşı tanımırsınız. Biz ərəblər əvvəlcə uydurub sonra inanırıq. Bu da bizə qan qohumlarımız yəhudilərdən keçib. Məcnunu çöllərə salan eşq deyil, onu tayfa ağsaqqallarının hökmü ilə atası evdən qovub. O, atasına qarşı çıxmaqla tayfamızın ənənələrinə, dinimizin hökmünə, bizi birləşdirən dəyərlərə qarşı çıxıb. Sadəcə, biz başqa cavanlar da ona qahmar çıxmasınlar deyə Məcnunun bir qıza görə dəli olub çöllərə düşməsi haqqında orda-burda danışırıq. Bir ərəb kişisinin bir qadına görə dəli olmasından daha gülməli nə ola bilər ki? – Bədir dediklərinə özü də gülür və gülə-gülə yenidən təkrar edir – qadına görə dəli olan ərəb! Və qəfildən onun gülən ağzı barbarcasına gərilir: – Biz din yaratmışıq, dövlət qurmuşuq, ölkələr bizim orduların qarşısında bir-bir diz çökür. Bir tərsa qancığından olan yeniyetmə bizə yolmu göstərəcək? Onun yeri səhra, aqibəti isə qurd-quşa yem olmaqdır.
Biz çürümüş lehmə qoxusu verən sularımızı içirik. Bədir gil camı əlində daş kimi sıxa-sıxa deyir:
– Bu gün bizim tayfanın kişiləri daha bir zinakar qadını daş-qalaq edəcəklər, istəyirsənsə, gedək baxaq.
Cavabımı gözləmədən əlini dizinə dayaq edib qalxır. Biz qapını əvəz edən palazın altından keçib qazma evdən çıxırıq. Mən indi görürəm ki, bura bir təpənin altında qazılmış evlərdən ibarət kənddir. Bütün evlərin qapısı günbatana tərəf qazılıb. Bədir izah edir ki, qadınları təpənin arxasında gündoğan tərəfdə, istinin cəhənnəm kimi yandırdığı çöllükdə daş-qalaq edirlər. Şəriətin bütün hökmləri orada yerinə yetirilir. Dizdən aşağı iti səhra küləyi əsir, sanki kəndin süpürgəçiliyini edir; qabağına çıxan yulğun kollarını, böcəklərin didib dağıtdığı dəvə təzəklərini bir ucdan dığırladıb səhranın dərinliklərinə aparır. Bədir ətəklərinə dolaşan küləyi ayaqlaya-ayaqlaya deyir ki, bizdə bu küləyə gərmic deyirlər. O da bütün səhra canlıları kimi sürünür, səhrada yaşamaq üçün sürünməyi bacarmaq lazımdır.
Biz danışa-danışa təpənin arxasına dolandıqca döngədən qəzəbli səslər, bağırtılar eşidilir, ilk dəvələr və itlər görünməyə başlayır. İtlərin gözlərindən yorğunluq, dəvələrin sifətindən səbir yağır. Ətəyinə ətrafdan daş-kəsək toplayan ilk kişini görürük. O, acıqlı-acıqlı Bədirə salam verir. Salamı eyni acıqla geri qaytaran Bədir deyir: “Qonşu qəbilədən Rəhmandır, Rəhman allahın adıdır, mənası mərhəmət göstərən deməkdir. Biz gözümüzü açandan zinakar qadınları eyni daşlarla daş-qalaq edirik. O daşlar bizə babalarımızdan qalıb. Deyilənə görə, babalarımız o daşları uzaq ölkələrdən dəvələrə çatıb gətiriblər. Səhrada daş tapmaq su tapmaqdan daha çətindir. Bu axmağa daş çatmayıb, ona görə əlinə keçəni doldurur ətəyinə”. Daha sonra əli, ətəyi daşlı başqa bir kişi və kişilər görürük. Onlar ucadan və acıqlı sözlərlə danışaraq sanki bir-birilərini daha da qəzəbləndirirlər. Bədir isə onları bir-bir mənə təqdim edir: “Bu, sağ tərəfimizdəki kişi qonşu qəbilədən Gaffardır, Gaffar allahın adıdır, mənası bağışlayan deməkdir; onun yanındakı Halimdir, Halim allahın adıdır, mənası ürəyiyumşaq deməkdir. Bax, oradakı həm ətəyinə, həm qabağına daş yığmış adamın adı Fəttahdır, Fəttah allahın adıdır, mənası xilaskar deməkdir. Onun arxasında dayanmış kök kişi Əl Baisdir, Bais allahın adıdır, mənası ölüdirildən deməkdir”. “Burada allahın adını daşımayan bir kimsə yoxmu?” – Bədirin sözünü kəsirəm. “Var, daş-qalaq olunacaq qadının adı. Bizdə qadınlar allahın adını daşıya bilməzlər!” Nəhayət, qəzəbin sıxlaşıb nifrətə, qəddarlığa çevdildiyi kütləyə, yüzlərlə ayağı olan qara bir hörümçəyə çatırıq. Burada ətrafları tapdalanıb bərkimiş vəhşi ağızlı bir neçə çala var. Bədir boş çalaları göstərib deyir ki, bəzən iki-üç qadını eyni vaxtda daş-qalaq etmək ehtiyacı yaranır. Başa düşürəm ki, burada kütlədən ayrılmaq şübhə, şübhə isə ölüm deməkdir. Kitablardan oxumuşam ki, kütlə instinktiv olaraq şübhələndiyi hər yeri dağıdır, hər kəsi öldürür. Bədir isə çiy ət çeynəyən yırtıcı əngi kimi sıxılıb dartılan, gərilən kütlənin dərinliklərinə gedir. Nəhayət, biz dayanırıq. Qarşımızda sinəsinə qədər çalaya basdırılmış, çarəsiz taleyi ilə barışdığından heç bir müqavimət göstərməyən, saçları köksünə dağılmış heysiz bir qadın var. Başını atılan daşlardan qoruya bilməsin deyə onun əllərini də torpağa basdırıblar, sanki əfi bir cəhənnəm dişsiz torpaq ağzı ilə qadını yarıyacan udub. Uzun qara ətəkli bir kişi saysız-hesabsız ayaqların önünə çıxıb şifahi hökmü səsləndirir və saqqalının tüklərini tökəcək bir qəzəblə sifətini əsdirə-əsdirə bağırıb-çağıraraq əlindəki daşı var gücü ilə saçları sifətini örtmüş başa çırpır. Başdan quru götüyə dəyən baltanın küt səsi çıxır. Zavallı baş zərbənin təsirindən çırpınır, hiss olunur ki, ağrı qadını qollarını torpaqdan çıxarıb özünü qorumağa məcbur edir. Qanı axan yaralı baş sağa-sola çevirərək var gücüylə dartınıb torpağın altındakı bədənindən qopmağa çalışır. “Heç olmasa, əllərini açıqda saxlasaydılar…” Amma sürünən vəhşi küləyin yolmağa çalışdığı saçlarının altından qadının nə səsi çıxır, nə qolları. Birinci daşdan sonra o biri kişilər də irəli gəlir və eynən birinci kişinin ağzıyla qəzəblə bağıraraq eynən onun əllərinə oxşayan əlləri ilə ətəklərindəki onun daşına oxşayan daşları dalbadal qadının köməksiz çırpınan başına çırpırlar, bəziləri hətta eyni qanlı daşı götürüb ikinci, üçüncü dəfə qadının başına endirir. Getdikcə başın ətrafında daş qalağı ucalır, amma qadın ölmək bilmir. Günahkarların canı bərk olur. Kişilər daha bərk, daha iri daşları seçib əllərində samballayaraq var gücləri ilə başa çırpırlar, sanki güclərinin qadını öldürməyə yetmədiyini görüb daha da qəzəblənirlər, bəlkə də, əlacları olsa, hökmü pozar, onu basdırdıqları yerdən çıxarıb doğrayarlar, şaqqalara ayırarlar. Lakin nə qədər qəzəbli olsalar da, şəriətin hökmünü pozmağa heç kimin cürəti çatmır. Daşlar o qədər yığılır ki, qadının başı görünməz olur, amma kimsə bağırtıların arasında onun hələ də ölmədiyini söyləyir. Bir anlıq əl saxlayıb başın üstünə qalaqlanmış daşları qaldırıb baxırlar. Qanlı saçları sifətinə yapışmış baş toz-torpaq və qan içindədir. Baş artıq heç bir müqavimət göstərmir, sadəcə, arabir titrəyir. Yenidən daş-qalaq başlayır. Ancaq bu dəfə başın üstünə yığılan daşları heç kim götürmür, qadının başı daşların altında yenidən görünməz olur. Getdikcə atılan daşların sayı azalır, lap sonda aradabir daha kiçik və zərbə endirmək üçün deyil, sanki daş qalağının boş görünən yerlərini örtmək üçün daşlar atılır. İlk günahın sahibi olan qadına “ana” deyən kütlə son günahın sahibi olan qadını daş-qalaq edib yavaş-yavaş dağılışmağa başlayır. Allahın adını daşıyan kişilər allahın əmrini yerinə yetirib toz-torpaqlı əllərini bir-birinə çırpıb təmizləyərək evlərinə yollanırlar.
–Sən niyə daş atmadın? – Qurşağacan torpağa basdırılmış zavallı qadının üzərində ucalan qanlı liliput piramidanın yanında dayanıb Bədiri qurdalayıram.
–Qadını öz məhrəmləri daş-qalaq etməlidir, mən ona məhrəm deyiləm.
–Bəs birdən sənin məhrəm olduğun qadını daş-qalaq etsələr, daş atarsan?
–Bizi belə öyrədiblər, atmasam, hökmü pozduğuma görə məni öldürəcəklər, ya gərək özüm özümü öldürəm, ya da Məcnuna qoşulub düşəm çöllərə. Səhrada ölümdən başqa yol yoxdur.
–Bəs o qadının günahı nə idi?
–Allah bilir! Qadın elə günahın özüdür! Məcnun qadınların daş-qalaq olunmasının da əleyhinə idi.
–İlk bədbəxt feminist! – Öz-özümə deyirəm.
–O nə deməkdir? – Bədir gözünü səhradan çəkmədən soruşur.
Bu vaxt kimsə qoluma toxunur, çevirilib baxıram; günorta palataya gətirilmiş xəstə qoca qolumdan darta-darta:
–Nə olub, sizə nə olub? – soruşur. – Bayaqdan çırpınırsınız!
–Bədir hanı?
–Burada bizdən başqa heç kim yoxdur…
Mən səhradan qayıdıb üzüqoylu yatağa düşürəm. Hiss edirəm ki, tərdən paltarlarım islanıb.
Necə yəni heç kim yoxdur? Necə yəni heç kim olmayıb? Rəfiqəsinin ayaqları ilə məni yoluxmağa gələn qız, tısbağaya çevrilən fotoaparat, öldürüb azadlığa buraxdığım qoca Misir qulu, yeniyetmə çobanın quzusuna göz tikən Tanrı, Məcnunun qan qohumu Bədir, daş-qalaq olunan qureyşli qadın… Doğrudanmı, mən nəhəng qarabasmalar düşərgəsinə düşmüşəm? Yoxsa həyatla ölümün arasında neytral bir zona mövcuddur? Və mən indi bu mistik zonada təsadüfi hadisələrin şahidimi oluram? Varlığın yarıölü, yarıdiri bir halı mümkündürmü? “Allah məni yarı öldür, yarı saxla ağlamağa” deyən şair yoxsa elə bu hala düşmək üçünmü ağız açmışdı yaradana? Qarabasma bu qədər gerçək ola bilərmi? Axı mən bədəvi Bədiri doğma atamdan daha aydın bir obraz kimi xatırlayıram; çatılmış qara qalın qaşlarının çatında xəncər gizləmək olardı, səhrada ayaqyalın gəzməkdən ayaqları yastılanıb uzunsov təndir çörəyi boyda olmuşdu, saqqalının uclarını səhrada üfürüb yandırdığı ocaqların alovu qarsayıb sapsarı saraltmışdı. Ağzında ala-çiy tikələrlə bəslədiyi balta dişlər vardı. O qədər çöllərdə qum fırtınalarına qarşı əyilib yerimişdi ki, otaqda da əyilə-əyilə və gözlərini ova-ova çəpinə gəzirdi. Qarabasma olan bir insanı, həm də on üç əsr əvvəl yaşamış bir ərəbi bu qədər gerçək görkəmlə yadda saxlamaq olarmı?
Mən bu suallarıma heç vaxt cavab tapa bilmədim.
Çünki ertəsi gün öldüm.
