Karakaş – Qaraqaş yaşayış məntəqələri adları Türk aləmində yetərincə yayılmışdır: Uyğurustanda çay, Tatarıstanda qəsəbə (Yutazin ray.), Azərbaycanda Qaraqaş yaylağı (Laçın r.), Kür Qaraqaşlı (Salyan r.), Xol Qaraqaşlı (Neftçala r.), Çay Qaraqaşlı (Dəvəçi) Qaraqaşlı (Xaçmaz r.), Ağsu və Sabirabad rayonlarında Qaraqaşlı adları yaşamaqdadır. Gədəbəydə Qaraqaşlı dağı var
Uyqurustanda (Çin Xalq Respublikasında) olan qədim Karakaş türk şəhərinin indiki adı Moyuy – Karakaş adının hərfi tərcüməsidir(1, 128).
Qaraqaşlar – qıpçaq türklərindən biri olan noqay etnik qrupuna aiddir. Təsadüfi deyil ki, onlar özlərini “Qara noqay” və ya “Noqay Qaraqaş” adlandırırlar. Bu tayfanın çox yayıldığı diyarlardan biri olan Astarxanın (bu diyarda Qaraqaş adlı çoxlu kənd vardır) Krasnoyar və Xarabalı rayonunun Seitovka, Ak Saray, Kayanlı, Lançak, Xojetay, Belyaçnoe, Yasın-Sokan, Canay, Padşalık, Aral kəndlərində və Kırkile, Svobodnıy qəsəbələrində, İske Kundray, Yana Kundrayda yaşayırlar(2,73).
Qıpçaq türklərindən və türkləşmiş moğol qəbiləsi olan Manqıtlar tayfa ittifaqına daxil olan noqaylar adlarını XIII əsrdə bu tayfa ittifaqına rəhbərlik edən Çingiz xanın torunu Noqay xandan almışdı. Xəzər dənizinin şimal vo şimal- şərqindəki torpaqlar ilə İdil(Volqa) çayından başlayaraq, Kuban nəhrinin şimalına qıdər Xəzər dənizi və Azak dənizi arasında uzanan Dəşti-Qıpçaqda yaşayan noqaylar XVI əsrin ortalarında Böyük və Kiçik Orda olaraq iki yerə ayrıldılar. Böyük noqaylar Aşağı İdilin sol yaxası ilə Yayık nəhri arasında. Kiçik Noqaylar isə İdilin sağ yaxası ilə Kuban-Azak bölgəsində yaşayırdılar. Qıpçaq türklərinin bir qolu olan Noqaylar – noqay, Qara noqay, Ağ noqay olmaq üzrə üç ləhcəyə ayrılırdı(3, 21).
Karakaş ~ Qaraqaş yaşayış məntəqələri adları Türk aləmində yetərincə yayılmışdır: Samara vilayətində (Rusiya), kənd, Uyğurustanda çay, Başkortostanda kənd (Şaran ray.) və Tatarıstanda qəsəbə (Yutazin ray.), Azərbaycanda Qaraqaş yaylağı (Laçın r.), Kür Qaraqaşlı (Salyan r.), Xol Qaraqaşlı (Neftçala r.), Çay Qaraqaşlı (Dəvəçi) Qaraqaşlı (Xaçmaz r.), Ağsu və Sabirabad rayonlarında Qaraqaşlı adları yaşamaqdadır. Gədəbəydə Qaraqaşlı dağı var
Bunlarla bərabər Kırımda indiki adı: Şirokoe, Stavropol ölkəsində; indi Temnolesskaya (Şpakov ray.) Karakaş kəndi olmuşdur. Rusların türk mənşəli soyadları içərisində Karakaş soyadı da vardır. Moskvaaltı Voskrensk ray.bağlı Karakaşevo kəndi adında Qaraqaşlılar Türk boyu mühafizə olunur.
XV əsrdə Qazı Qumuq şamxallığı beş müstəqil bəyliyin Qazı Qumuq, Karakaş, Kara budak, Arpalı, Cenqotay) onlardan biri Kara Kaş adlanırdı. Kara kaş adı beləliklə Çinə yerləşən noqayların qədim tarixinin düzgün anlaşılmasına və bu fikrin təsdiqlənməsinə şərait yaradır. Tarixən tayfa, nəsil adlarından əmələ gələn və etnik tarixə müəyyən mənada işıq saçan yaşayış məntəqələri adları coğrafi adların xüsusi bir qrupu – etnonimlərdən yaranan yer adlanna müvafiq ərazinin etnogenez problemlərinə açar salan bir əlverişli vasitə olaraq baxmaq lazımdır.
Minəxanım Təkləli-Nuriyeva,
Professor
- Bax: Географические названия, М, Географгиз, 1962
- Арсланов Л.Ш. К вопросу о каракашском языке, – Советская тюркология, 1977, №4
- M.Sadık Bilge. Osmanlı devleti ve Kafkasya, İstanbul, Eren,2005
Qaraqaş noqay evi. Astarxan
20.YY. əvvəli
Tatar Qaraqaşlarının gerbi
Noqay-Qaraqaş döyüşçüsü
