Bu mahnı vaxtilə Cənub bölgələrində, Araz boyunca el-oba arasında məşhur bir nəğmə olub. Amma Muğan diyarında – İncə çay üstündə doğduğu deyilir. Cəbrayıl, Qazax, Qarabağ. Tərtər…torpağını sulayan, qışda qışı ilə, yazda yazı ilə həmdəm olan İncə çayı var. Amma bu İncə Savalan ətəklərindən baş alıb gələn, sərhəddi keçib Alar diyarı ilə irəliləyib təşnə torpaqları yalaya-yalaya Xəzərə can atan İncədir. Muğanın bir ucu İncə çayının üstündən qalxıb gedib Savalanın ətəklərinə bağlanır.
İndi budur, bizim bu “Tello”muz bildiyimə görə, ellər gözəli Ziba xanımın dilindən söylənmiş, Ziba xanım həm də olduqca hörmətli, el içində nüfuzlu bir xanım idi. Bəxtəvər günlərində əri ilə Məşhədi ziyarət etmiş, bu titulu qazanmışdı. Alar ellərində törəmələri – oğul-uşaqları çoxdur indi. Gör aləm nə aləmdir ki, əri bu dağ əzəmətli, ehtişamlı xanımın üstünə qız alır. El yaylağa köçəndə təzə evlilər yükün ayrıca yığır. İndi Maşat Ziba köçünü adlı-sanlı, gənc olmalarına rəğmən handa bir elin yaraşığı, baş ucalığı olan oğullarının köçünə qatır artıq. Amma heç kimin də qabağında dərdi süfrə edib açmır; içində çəkir, içində uyudur, bişirir. İndi budur, dəvə üstə yırğalana-yırğalana gedən və dərdi könlündə dəmlədən Ziba səsini, sözünü dəvə ləngərinə qoşur, elə o ləngərdə həzin həzin oxuyur. Əvvəllər də yol gedə gedə bayatı çəkməsi vardı; onun dalğa-dalğa köç boyu dağılan səsi hər kəsə rahatlıq, əminlik verər, ruhi sakitliyi bərkidərdi. İndi də yenə gözəl Ziba o yaraşıqı xanım bayaqdan başladığı asta, pünhani səsli zümzüməsini yüksəldib mahnıya keçmişdi. Demək, gördüyü vəfasızlıq qabağında sevgisi ürəyini tərk etməmişdi ki. Lap əlinə alıb o ürəyi nar kimi son damlasına qədər sıxdığını güman etsə də…
Ay xırdaca nar kolları
qırılıbdı qolları.
Bilsəm hardan gəlirsən
Gözlərəm o yolları, Tello…
Yox o məhəbbət, o sevgi heç yana getməmişdi, heç içində də boğa bilməmişdi onu. O ülvi məhəbbət öz ülviliyində də yaşamaqda, korun korun yanmaqda idi. Son ayın qan qoxulu deyişmələrindən, ədavətli küsüşmələrindən, qan-qarğışlarından zərrəcə toxunmamışdı o sevgiyə. Unutmurdu, inanmırdı… üstünə günü gəldiyini bilirdi, sevgisinin üstünə sevgi gəldiyinə inanmırdı:
Su üstündə milçəgəm, Tello
Əl vurma, köynəgçəgəm, Tello.
Hamıya çirkin olsam, Tello,
Öz yarıma göyçəgəm, Tello.
Səsini, zümzüməsini karvan boyu yayırdı əsən yüngül meh. Hami bərk təsirlənsə də dodağı qaçanlar da olur bu vaxt: Maşat Ziba özünə təsəlli verir ha… sındırmır e, özünü
Dağlar görünürdü artıq… Savalandan qopub gələn soyuq küləklər dağdan uzaqlaşınca cantəzələyən sərin mehə çevrilir, üşütməsə də canda gizilti oyadırdı:
Dağların o üzündə, Tello,
Ceyran otlar düzündə, Tello.
Bir sabah gəl, bir axşam, Tello,
Gözüm qalsın gözündə, Tello.
Ziba xanım “dostu ağladıb, düşməni güldürə bilməzdi” üstünə. Yaylağa tək yola düşməsi, həmişə şad-şalayın getdiyi yolu qürurunu pozmadan, təmkin göstərib gedirdi. Yox-yox, heç aldırmırdı dağdan ağır dərdin altında, bizə də müdriklik, dözümlük dərsi verib gedən gözəl el qızımız… bizim qatarından ayrılan və səfdəki yerini başqa durnanın tutduğunu bilsə də bizim durnamız- Ziba nənəmiz. Ondan ötrü yar – yar idi yenə.
Bu həzin etiraflı mahnını günümüzdə adətən çox ritmik, oynaq, şən çalarda ifası yayılıb, buna görə də o bir oyun havasına dönüşüb toy-düyünlərdə çalınıb oynanılır. Hər mahnıya xas deyil bu
PS.: Şair Vahid Əziz bu mahnıya nəzirə yazıb. Qarışdırmayaq.
Mina xanım Təkləli,
Professor.
