Kulis.az Samirə Əşrəfin Əlisa Nicatın evindən yazdığı reportajı təqdim edir.
Kilsə zənginin harayını eşitsən, heç vaxt soruşma ki, kimdir dünyadan köçən? Sənsən dünyadan köçən.
Con Donn
Yağış dayanmadan yağır. Maşındakı uşaqlar: “Bakıya yağış yaraşmır. Bu soyuqda bircə yağışımız çatmırdı. Hələ dekabr indi başlayır, harasıdır?” kimi sözlərlə yağışın, soyuq havanın qarasına deyinirlər. Fotoqrafımız İlkin xəbər alır:
– Samirə, hara gedirik?
– Əlisa Nicatın evinə.
– O kimdi?
– Soyuqdan donan yazıçı, filosofumuz. Kasıb yaşayır, evi də soyuqdu, qazla qızdıra bilmir ki, pul çox yazmasın.
İlkin qaşlarını çatır:
– Bir gün də məni çəkərsiniz?
Sürücümüz Murad duruxur, gülür. Sonra qarşıda əyləşən APA TV-nin operatoru Xəyalla bir-birinə baxırlar. Xəyal elə bil ondan nəsə işarə alıb geri çevrilir:
– Səni niyə?
– Mən də kasıbam da.
– A kişi, sənin nəyin kasıbdı? Hər gün səhər bufetdə bulkaynan isti çay içirsən.
– Neynim, acından ölüm?
Yadıma Mariya Antuanettanın məşhur “Çörək yoxdu, tort yesinlər” cümləsi düşür.
Masazır dairəsinə çatırıq. Yazıçının evini soraqlaya-soraqlaya boz, soyuq, dəmir darvazaya yaxınlaşırıq. Əlisa Nicatın yaşadığı evə qalxmaq üçün mamır basmış, uçmağa bənd, suvağı tökülmüş pillələrlə yuxarı mərtəbəyə qalxırıq. Eyvanda bizi digər saytdan olan həmkarlarımız qarşılayır. Ayağının birini götürüb o birini qoyan xanım jurnalist bildirir ki, bir saatdan çoxdur içəri girmək üçün növbə gözləyir. Pəncərədən boylanıram. Əli İsa müəllim əllərini yuxarı qaldırıb vəchlə danışır, danışdıqca, coşur, özünə, balaca otağına sığmır. Divarın bir küncündə quraşdırılan sobaya baxıram. Yanıb-yanmadığını görə bilmirəm, amma bayırdakı həmkarlarımızın sözlərinə görə, yanır. Bir az keçir, yazıçının oğlu Üzeyir gəlir. Bizi aşağı, öz evinə dəvət edir. Evə giririk, hər yer qaranlıq və soyuqdur. Otaqlar, mətbəx bomboşdur. Üzeyir deyir ki, xanımı və on beş yaşlı qızı hazırda xəstəxanadadırlar. Qızı epilepsiya xəstəsi olduğundan ildə bir neçə dəfə xəstəxanaya gedib müalicə alır.
Otaqdakı sovetdən qalan servanta yaxınlaşıram. Qədimi “Dulevi” çay servisi diqqətimi cəlb edir. Üzeyir bəy, servanta baxıb deyir:
– Anamındı.
– Ananız nə zaman rəhmətə getdi?
– Keçən il iyulun 9-da. 77-ci ildə atamla evlənmişdilər. Mən də 1978-ci ildə doğulmuşam. Atam gec evlənib, 41 yaşında. Mən də iki dəfə ailə qurmuşam. Üzeyirin həyat yoldaşı çöl darvazadan həyətə girir. Bizi görüb qucaqlayıb öpür:
– Can qurban olaram, çaysız sussuz qalmısınız burda.
– Adınız nədir?
– Gülbadam. Daha doğrusu Badamdı, gül sözünü Üzeyir əlavə edib .
Təzədən Üzeyirə tərəf çönürəm:
– İşləyirsiniz?
– Tərcümə məsələlərində atama kömək edirəm. İki yüz manat mən qonorar alıram, elə bir o qədər də atam.
Ayaqlarım buz kəsilir. Divar dibinə qoyulan boş çarpayılara baxıb gecələr bu buz kimi divarların altında, soyuq yorğan döşəkdə necə yatmaq olar deyə empatiya hissi qurmağa çalışıram. Heç cür alınmır. Bəlkə də, alınır, mən bunu özümə, isti evimə, yatağıma yaxın buraxmaq istəmirəm…
Bayıra çıxıb yuxarı Əlisa müəllim yaşayan evin eyvana qalxırıq. Bizdən əvvəl girən həmkarımız hələ içəridədir. Pəncərədən boylanıram. Xanım həmkarım əllərini masanın üzərinə qoyub dirsəklənib. Həvəslə yazıçının ağzından tökülən sözləri yığmağa, yaddaşında saxlamağa çalışır. Öz-özümə düşünürəm ki, görəsən, bu gün bura gələn media nümayəndələrinin neçəsi Əlisa Nicatın əsərlərini, tərcümələrini oxuyub?
Yağış şiddətləndikcə kürəyimdəki sərinlik də artır. Kasıbın belini qıran, onun güzəranını miskinləşdirən qış havasına bir az da əsəbiləşirəm ki, qapı açılır. İçəridən üzümə vuran isti hava kütləsi ilə xoşbəxt oluram. Tez balaca, hər tərəfi dağınıq olan otağa dürtülürəm. Gözüm dərhal divar dibində yanan sobaya yaxınlaşır. Əlisa müəllimin yanaqları istidən və həyəcandan qızarıb. Üzündəki xoşbəxt təbəssüm bizi də sevindirir. Əl-qolunu ölçə-ölçə danışır, bizi qarşılamaq üçün ayağa qalxır. Təbəssümlə qırışmış, üstünü qocalıq ləkələri bürümüş əllərini bir-birinə sürtüb deyir:
– Təsəvvür edin ki, qazı dünəndən yandırıram e. Ona qədər səhərə qədər yorğana bərk-bərk bürünüb yatırdım.
– Evinizə ayda nə qədər pul gəlir Əlisa müəllim?
– 260 manat qocalıq təqaüdü alıram, 200 manat da Qanun nəşriyyatından alıram. Ümumi 460 manat. Elə 200 manatı gedir internetə, qaza, işığa.
– Əlisa müəllim, Yazıçılar Birliyinin sədri Anardan açıqlama almışıq. O bildirir ki, siz onlara yazılı şəkildə müraciət etməlisiniz ki, birlik sizə təqaüd təyin etsin.
– “Həəə” – deyib bir xeyli fikrə gedir, – təqaüd olar. Yoxsa elə-belə pul olsa, getməzdim. Əgər deyirsə ki, gəlsin, köməklik edim, istəmirəm. Lazım deyil. Neçə dəfə Prezident aparatına təqaüd üçün müraciət etmişəm. Bəlkə, bu hay-küyə oradan cavab gəldi, heç Anara ehtiyac olmadı. Amma günah mənim günahımdı. O qədər Rəsul Rzanın dalınca danışdım ki, Anar da məndən incik düşdü. Amma günahımı etiraf etdim də mən.
– Rəsul Rzanı sevmirdiniz?
– Yox, sevgi məsələsi deyil. Balıq istəmişdi o vaxt məndən, vallah, Allah məni qoymadı. Yoxsa, balıq nədir. Amma bu söhbət aramızda qalsın.
– Əlisa müəllim, aramızda qalsın nədir? Bu barədə bütün mətbuata danışmısınız, hamı bilir, – gülüşürük, özü də uşaq saflığı ilə gülür, – iki balıq nədir ki, Rəsul Rza buna görə sizinlə düşmən olsun? Yəqin, nə isə başqa səbəblər də olub.
– Yox, ay xanım, elə hirsləndi ki, mən yox deyəndə…
– İndi deyirsiniz, Anar da bu balıq söhbətinə görə sizi sevmir?
– Yox, yazıq Anarın mənlə bir işi yoxdur. Mən də ona müraciət etməmişəm axı.
– Siz təqaüd üçün heç vaxt heç kimə müraciət etməmisiniz?
– Yox, heç kimə etməmişəm. Özümə sığışdıra bilmərəm.
Danışır, danışdıqca da əllərini görə qaldırır, başına tez-tez sığal çəkir.
Əlisa müəllimin evinə gələndə, elə bilirdim gedib ölüvay, əldən-haldan düşmüş bir qoca ilə rastlaşacam. Ancaq səksən yeddi yaşlı qocanın belə qıvraq, ayıq danışmasına heyran oluram.
– “Dünya filosofları” kitabını çap etməkdən ötrü bir otaqlı evinizi satmısınız. Soyuqda qaldığınız günlərdə peşman olmamısınız buna görə?
– Yox. Niyə peşman olum? Lənkərandakı evimi satıb ev almışam də. Evsiz deyiləm ki.
– Siz keçən il, ondan əvvəlki illərdə necə yaşamısınız?
– İllərdir belə yaşamışam. Maqazinlərə borcum olub həmişə. İşığımı neçə dəfə gəlib kəsiblər.
Operator kameranı quraşdırana qədər mən otağa, rəfə düzülmüş kitablara, Əlisa müəllimin cavanlıq şəkillərinə göz gəzdirirəm. “Cavanlıqda yaraşıqlı oğlan olmusunuz” deyirəm.
Gülür.
– Bakının bir nömrəli gözəlini sevirdim. Polkovnik qızı idi, adı da Nüşabə. Amma işim yox idi, kasıb oğlan idim.
– Qız sizi sevirdi?
– Tay onu bilmirəm. Hər gün onunla evlərinəcən gedirdim, danışırdıq, söhbət edirdik. Ondan sonra on altıncı əsrdə baş vermiş bir hekayə yazdım. Oğlan qızı ona vermədikləri üçün quldur dəstəsi ilə birgə şəhəri yandırır. Sevginin necə yaranmasının, Allahın sevgini necə yaratmasının tarixini yazmışam.
O əvvəllər Nərimanov metrosu yaxınlığında, səsli-küylü ərazidə yaşasa da, sonralar şəhər həyatı onu sıxır, səssiz, sakit yerdə yaşamaq, düşünmək və yaza bilmək üçün hazırda yaşadığı əraziyə köçür. Çoxları üçün guşənişin, onun üçün isə əsl yazıçı həyatına çevrilən bu güzəranı, əslində, o, özü seçdiyini deyir:
– Özüm bura qaçıb gəldim. Bu dünyada heç sevmədiyim şey səs-küydü. Səsdən qaçıb gəlib bura, öz tənhalığıma sığındım. Bura ilk dəfə köçəndə, heç bu məhəllənin yolu da yox idi. Elə sevinmişdim ki. Necə ki, Allah göydə səssizlikdə oturub, eləcə də yazıçı öz guşəsində, səssizliyində olmalıdır. Müxtəlif cür olsa da, axı hər ikisi yaradır.
– Siz Allaha inanmırdınız…
– Əvvəl-əvvəl mahiyyətini dərk edə bilmirdim. Onun haqqında lehinə, əleyhinə fikirlər danışırdım. Amma son illər Allahı kəşf elədim, kainatı necə yaratdığını da bilirəm. Kainatda ancaq enerji var, başqa heç nə yoxdu.
Geyiminə, üzərindəki köhnəliyə, boğazına bağladığı qədimi qadın yaylığına baxıram. Sovet dövründə “yapon yaylığı” kim məşhur olan bu yaylıq yəqin ki, rəhmətlik xanımından qalıb deyə düşünürəm. Sonra həmin yaylıqlardan bir neçəsini çarpayısının yanında da görürəm. Yəqin, gecələr, soyuq olanda, onları üst-üstə bağlayıb yatırmış deyə özlüyümdə düşünürəm.
– Bayaq biz içəri girəndə, kövrəldiniz, dediniz. Mən bu həyatda iki dəfə kövrəlmişəm. Bir indi, bir də illər əvvəl…
– Oğlum anadan olanda, ona Üzeyir Hacıbəyova hörmət əlaməti olaraq Üzeyir adını qoydum. Üzeyir Hacıbəyovu Allahın vəkili hesab edirəm. Oğlum üç aylıq olanda, bir erməni həkimi ona iynə vurdu. Oğlum süstləşdi, hərəkətsiz qaldı. Onda yadıma gəlir, hönkür-hönkür ağladım.
Əllərini gümüşü saçlarında gəzdirib təəccüblənir, sanki yenidən o illərə qayıdır, qarşısında heysiz, hərəkətsiz qalan oğlunu görür…
– Uşaq elə işığa baxıb qalırdı. Mənim də uşağa yazığım gəlirdi.
– Bəs indi niyə kövrəldiniz?
– Bilmirəm… Çox qəribə oldum. Bu hay-küy… (kövrəlir).
Üç, dörd yaşlı uşaq kimi əlini çənəsinə aparır. Göz qapaqlarını tez-tez açıb yumur, gözlərinin yuvasında parlayan damlaları gizlətməyə çalışır.
– Bu gələnlər, gedənlər məni mütəəssir elədi. Bəs necə… Mən ömrümdə heç vaxt belə şey görməmişəm axı.
Kitab rəfindən boylanan qadın şəklinə diqqətlə baxdığımı görüb deyir:
– Həyat yoldaşımdı. O, mənə heç vaxt kədərli sözlər deməyib. Eşitməmişəm. Amma bir dəfə dedi ki, Allah məni heç vaxt səndən sonraya saxlamasın. Əvvəl mən ölüm, sonra sən. Dediyi kimi də oldu. Elə bil ki, Allah onu eşitdi (kövrəlir)… İndi ən çox uşaqlığım üçün darıxıram. Biz dörd qardaş olmuşuq. Amma atam hara gedərdi, məni özü ilə aparırdı. Bu günə qədər həkimə getməmişəm, amma hərdən keçmiş haqqında düşünəndə, ürəyim ağrıyır. Həkimə də getmirəm. Heç vaxt getməmişəm. Heç bərbərə də getmirəm. Bax, saçlarımı da uzananda özüm kəsirəm.
Səhər açılandan açıqlama, müsahibə verdiyini deyən Əlisa müəllimin gözlərinin içinə, simasına diqqətlə baxıram ki, görüm yorğunluq, bezginlik varmı? Amma onun şövqlə danışması, bizim yır-yığış etdiyimizi görüb kədərlənməsi fikirlərimin əksi olduğunu göstərir. Mənə elə gəlir ki, “Azərbaycan oxucusu mütləq Azərbaycan nağıllarını oxumalıdır” deyən bu arıq cüssəli adam sanki elə nağıllardan çıxıb gəlib. Ona imkan verilsə, lap nağıl qəhrəmanları kimi qırx gün-qırx gecə oxuduqlarından, yazdıqlarından, bildiklərindən danışar, danışar və yorulmaz. Rəfdən Əlisa müəllimin balaca cib dəftərcəsini xatırladan “Bülbül və gül” adlı kitabını götürürəm.
Özü də deyir, götür, sənə bağışlayıram. O, bayaq sənə danışdığım Nüşabənin hekayəsidir.
Qapıdan çıxanda geri çevrilirəm. Öz dünyasına qayıdan Əlisa müəllim divanda oturub yanan sobasının istisinə qızınır. “Mən öz dünyamda, sakitliyimdə xoşbəxtəm. Yeməyə bir tikə çörəyim, səhərlər bircə almam, içməyə suyum var, bəsimdir” deyən yazıçı mənə görə, doğrudan da, xoşbəxtdir. Onu öz xoşbəxtliyinə təhvil verib otaqdan çıxıram.
